Buurthuis weg? Supermarkt failliet? Steeds vaker luidt de reactie: dan doen we het zelf wel. Door heel Nederland nemen bewoners veelvuldig het heft in eigen handen in zogeheten gemeenschapsbedrijven. Dit zijn lokale ondernemingen van, voor én door de gemeenschap. Een kernmerk van gemeenschapsbedrijven is dat ze vaak spontaan ontstaan. Om deze reden weten we weinig over deze ondernemingsvorm. Wat doet deze ondernemingsvorm precies, en wat maakt een buurtbedrijf effectief en waardevol?

Een gemeenschapsbedrijf - ook wel bewonersbedrijf of wijkonderneming genoemd - is een onderneming waarin buurtbewoners zelf een voorziening of dienst opzetten. Het draait hierbij vooral om het creëren van waarde voor de buurt. Denk aan bewoners die een gesloten buurthuis overnemen en exploiteren, of een dorp dat samen een coöperatieve supermarkt runt. Dit soort initiatieven is sterk in opkomst. In alle 12 provincies bestaan inmiddels gemeenschapsbedrijven, variërend van lokale energiecoöperaties (Nederland telt er ruim 700) tot zorgcoöperaties en dorpswinkels. Ze belichamen daarmee de “samenredzaamheid” waar beleidsmakers graag op sturen.

Er zijn een aantal factoren die gemeenschapsbedrijven anders maken van veel andere bedrijven:

• Lokale betrokkenheid en eigenaarschap. Aangezien de initiatiefnemers uit de buurt komen, sluiten de activiteiten van gemeenschapsbedrijven vaak naadloos aan op lokale behoeften. Bewoners voelen zich eigenaar van “hun” bedrijf en zetten zich met overtuiging in. Dat draagvlak vergroot de slagingskans aanzienlijk.

• Sociale meerwaarde. Bij een gemeenschapsbedrijf staat maatschappelijke winst centraal. Of het nu gaat om een ontmoetingsplek, groene energie of zorg voor elkaar - het overkoepelende doel is een betere buurt.
• Kleinschalige wendbaarheid: Gemeenschapsbedrijven kunnen snel schakelen en experimenteren vaak met oplossingen die bij grote organisaties vastlopen in bureaucratie.

Deze factoren maken dat gemeenschapsbedrijven een krachtige oplossing bieden voor problemen waar traditionele top-down aanpakken soms tekortschieten. Gemeenschapsbedrijven bieden juist een oplossing van onderaf: de kracht van de gemeenschap wordt omgezet in actie.

Voor ondernemers en beleidsmakers die zich bezighouden met gemeenschapsbeleid ligt een duidelijke kans: ondersteun gemeenschapsbedrijven en zie ze als volwaardige partners in maatschappelijke opgaven. Ondernemers kunnen samenwerken met een gemeenschapsbedrijf om zo nieuwe ideeën, lokale goodwill en kennis op te doen. Beleidsmakers kunnen zorgen voor toegang tot data waarmee bewonersinitiatieven hun plannen kunnen onderbouwen, de ruimte geven in beleidskaders voor lokale experimenten, of zorgen dat subsidieregelingen aansluiten op kleinschalige initiatieven. Gemeenschapsbedrijven brengen draagvlak, lokale kennis en eigenaarschap mee - waardevolle ingrediënten voor duurzame en gedragen oplossingen. Wie als professional deze samenwerking actief opzoekt, helpt niet alleen de gemeenschap vooruit, maar vergroot mogelijk ook de effectiviteit van eigen programma’s en projecten.

Author: Simon Fokkema - t.s.fokkema@rug.nl