Waarom innoveren, en voor wie?

Aan alle kanten wordt ons verteld dat innovatie en (groene) groei cruciaal is voor onze economie en dus voor onze welvaart. Afgelopen week nog reikte de Rijksbank van Zweden de Nobelprijs voor Economie uit aan Joel Mokyr, Philippe Aghion en Peter Howitt voor hun onderzoek naar economische groei en innovatie. Maar RUG-hoogleraar Klaus Hubacek ziet liever een wereld waarin ieder mens tot bloei kan komen binnen de grenzen van de planeet. Economische groei is daarvoor niet de juiste maatstaf, stelt hij, en we zouden goed moeten nadenken over welke innovaties wenselijk zijn, en voor wie.

FSE Science Newsroom | Charlotte Vlek 

Creatieve destructie, dat is de technische term voor nieuwe innovaties die de oudere verdringen in een markteconomie. Denk aan walkmans, discmans en mp3-spelers die elkaar opvolgden, waarbij de oudere technologie nagenoeg verdween met de komst van een nieuwe. Nobelprijswinnaars Mokyr, Aghion en Howitt laten zien dat zulke innovatie na innovatie samen met creatieve destructie een bron vormen voor economische groei.

‘Maar de voordelen van die creatieve destructie verzamelen zich vaak bij de mensen die kapitaal, vaardigheden en koopkracht hebben,’ stelt Hubacek. ‘Dus moeten we ons afvragen: wie draagt uiteindelijk de lasten van zulke creatieve destructie, en wie plukt er de vruchten van? De kosten, zoals schade aan het milieu, banen die verdwijnen en sociale ontwrichting komen vaak bij kwetsbare gemeenschappen terecht.’   

Een cyclus van steeds nieuwe innovaties leidt dus wel tot economische groei, maar niet automatisch tot goede omstandigheden voor alle betrokkenen, of het nou mensen of ecosystemen zijn. ‘Milieu-effecten komen zelfs buitenproportioneel vaak terecht bij de allerarmsten, waardoor het bestaande ongelijkheden nog verder vergroot,’ aldus Hubacek.

Mokyr heeft wel beargumenteerd dat sociale problematiek en milieuschade ook weer tot nieuwe innovaties kunnen leiden, waardoor het proces van innovatie op innovatie zichzelf zou moeten bijsturen. Maar de praktijk is weerbarstiger, legt Hubacek uit: ‘Vaak zorgen nieuwe innovaties ook voor zogenaamde rebound-effecten: meer efficiëntie of nieuwe technologieën leiden juist tot meer consumptie, groter gebruik van hulpbronnen en meer schade aan het milieu.’ Zo kan alle wind- en zonne-energie die opgewekt wordt de groeiende vraag naar energie wereldwijd nauwelijks bijbenen. 

En hoe zit het met groene groei?

Is groene groei dan een betere optie? Groene groei draait weliswaar nog steeds om technologische vooruitgang, maar dan wel met oog voor de milieu-impact van innovaties. ‘De bevindingen zijn tot nu toe tamelijk ontnuchterend,’ weet Hubacek. ‘Wereldwijde koolstofdioxide-uitstoot is nog steeds aan het toenemen, en ook andere indicatoren zijn weinig hoopgevend, zoals afname van biodiversiteit en ons materiaalverbruik. Slechts relatief weinig hoge-lonen landen tonen iets van economische groei waarvan schadelijke milieueffecten deels losgekoppeld zijn, groene groei dus. Maar dat gaat dan uit van een consumptiepatroon dat voor ontwikkelingslanden niet haalbaar is.’

Innovatie als doel op zich is dus niet voldoende, stelt Hubacek. ‘We moeten diepere vragen stellen over het doel van innovaties. Als technologische veranderingen geen rechtvaardige en ecologisch haalbare uitkomsten geeft, hoe kunnen we het dan bijsturen zodat het tot betere effecten voor mens en milieu leidt? Wat voor institutionele, politieke en culturele belemmeringen weerhouden ons van het ontwikkelen van echt transformatieve technologieën, waar de wereld beter van wordt?’ 

Hoe mensen tot bloei kunnen komen binnen ecologische grenzen

Alternatieve economische denkmodellen zoals post-growth, degrowth en wellbeing economics bieden handvaten. Hubacek ‘Deze benaderingen trekken de aanname in twijfel dat groei, en ook innovatie-gedreven groei, de belangrijkste maat is voor vooruitgang. In plaats daarvan draait het om het leven met genoeg en herverdelen wat er is, zodat alle mensen tot bloei kunnen komen binnen de ecologische grenzen. Als we vanuit zulke perspectieven kijken, zullen we ons niet alleen afvragen welke technologieën we nodig hebben, maar ook hoeveel technologische uitbreiding wenselijk is, en voor wie.’

Lees meer: