Koninklijke Onderscheiding voor drie medewerkers

Op woensdag 29 april 2009 ontvingen drie medewerkers verbonden aan de Faculty of Science and Engineering (FSE) een Koninklijke Onderscheiding. Prof.dr. M. Veenhuis en prof.dr. J.M. Koolhaas zijn op voordracht van de universiteit benoemd tot respectievelijk Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en Officier in de Orde van Oranje Nassau. Prof.dr. J.P. Kamerling, honorair hoogleraar aan de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen, is op voordracht van een externe organisatie onderscheiden als Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Tijdens de lintjesregen wordt landelijk slechts aan twaalf personen de onderscheiding van Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw toegekend.

De door de RUG voorgedragen decorandi kregen hun onderscheiding woensdagochtend uitgereikt in het Stadhuis of in het Academiegebouw, waaronder:

Prof.dr. J.M. Koolhaas

Jaap Koolhaas (Vlissingen, 1948) is hoogleraar Gedragsfysiologie bij de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Sinds hij in 1975 aan de RUG promoveerde, heeft hij zich gemanifesteerd als wetenschappelijk expert op het gebied van gedragsbiologisch onderzoek. Zijn wetenschappelijke werk is niet alleen van grote betekenis voor de wetenschap, maar ook voor de maatschappij.
In zijn werk wist hij verschillende onderzoeksbenaderingen vruchtbaar en op originele wijze te integreren: van neurowetenschappen, endocrinologie en farmacologie tot en met de ethologie, psychologie en evolutiebiologie. Naast ‘agressie en geweld’ is een ander belangrijk thema in het onderzoek van Koolhaas ‘individuele verschillen in het omgaan met stress en gerelateerde persoonlijkheden bij dieren’, waarmee hij wereldfaam heeft verworven.
Gebaseerd op eerder werk aan genetische selectie heeft Koolhaas overtuigend aangetoond dat agressie niet op zichzelf staat, maar onderdeel uitmaakt van een heel syndroom van eigenschappen waarin dieren (en mensen) als individuen van elkaar verschillen. Dit inzicht heeft ertoe geleid dat individuele variatie in gedrag en fysiologie sindsdien niet meer wordt gezien als statistische ruis, maar als belangrijke biologische informatie. Ook was het een doorbraak in het begrijpen van individuele verschillen in gevoeligheid voor stress, ziektes en medicijnen.
Het hoofdredacteurschap dat Koolhaas sinds 1995 voert over Physiology and Behaviour - het wetenschappelijke vaktijdschrift bij uitstek op dit onderzoeksgebied - was in de eerste plaats een belangrijke internationale erkenning. Bovendien heeft het Koolhaas in staat gesteld een belangrijke bijdrage te leveren aan de internationale ontwikkelingen binnen de gedragsfysiologie en aan de nationale en internationale zichtbaarheid van het gedragsbiologisch onderzoek aan de RUG.
Daarnaast heeft Koolhaas zich inspirerend ingezet voor de groei van het onderwijs in de natuur- en levenswetenschappen van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen, aanvankelijk als directeur onderwijs van de afdeling Biologie, later in het bestuur van de hele faculteit. Als facultair portefeuillehouder onderwijs ontwikkelde hij belangrijke initiatieven die mede hebben geleid tot een nieuw, modern en veelzijdig onderwijscurriculum en een opvallende groei in het aantal nieuwe studenten van de faculteit. Zijn geesteskind, de RUG Discovery truck, waarmee voorlichting gegeven wordt aan scholieren over de bètawetenschappen, is een groot succes. Alleen al in de periode 2005/2008 zijn ruim 350 scholen bezocht en hebben meer dan 70.000 scholieren in de truck een practicum gedaan of een les gevolgd.
Koolhaas heeft altijd veel belang gehecht aan de vertaling van resultaten van fundamenteel onderzoek naar de maatschappij, onder andere blijkend uit zijn talrijke bijdragen voor het brede publiek.
Ook hield hij zich bezig met onderzoek naar het welzijn van landbouwhuisdieren en naar de relatie tussen persoonlijkheid en gedragspathologieën zoals depressie. In de moeizame maatschappelijke discussie over het gebruik van diermodellen voor wetenschappelijke doeleinden nam hij het voortouw. Landelijk speelde hij een belangrijke rol in de ontwikkeling van ethisch bewustzijn rondom dit thema en was hij betrokken bij de oprichting van de universitaire ethische toetsingscommissie voor experimenten met dieren.

Jaap Koolhaas wordt benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Prof.dr. M. Veenhuis

Marten Veenhuis (Hoogeveen, 1943), hoogleraar Eukaryote Microbiologie, maakt sinds 1992 deel uit van het Groningen Biomolecular Sciences and Biotechnology Institute (GBB), het grootste onderzoekinstituut binnen de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Al eerder, vanaf 1968, was Veenhuis betrokken bij taxonomisch onderzoek aan schimmels en gisten. Dit onderzoek was zo succesvol dat het na enkele jaren in de groep Microbiële Fysiologie uitmondde in een eigen onderzoeksprogramma op het terrein van gist- en schimmelperoxisomen. Naast dit onderzoek gaf Veenhuis leiding aan de faciliteit voor elektronenmicroscopie bij Biologie. In 1995 werd het onderzoeksprogramma van Veenhuis als zelfstandige basiseenheid Eukaryote Microbiologie opgenomen binnen het GBB. Veenhuis werd in 2000 benoemd tot hoogleraar van deze groep.
Veenhuis heeft tijdens zijn wetenschappelijke carrière meerdere malen de allerhoogste waarderingen voor fundamenteel onderzoek weten te behalen. Verschillende publicaties van zijn hand zijn ‘klassiekers’, artikelen waarin onderzoek wordt beschreven dat tot vandaag van groot belang is om taxonomische en evolutionaire verwantschappen te verklaren en te begrijpen. Dat het werk van Veenhuis van bijzondere waarde is voor wetenschappers op het terrein van de mycologie wordt geïllustreerd door het feit dat in 2000 de nieuwe gistsoort Trichosporon veenhuisii naar hem werd vernoemd.
Ook was Veenhuis een onderzoeker met open oog voor de praktijk, die met veel succes zijn fundamentele expertise wist in te zetten in samenwerkingsprojecten met bedrijven als DSM en Unilever. Bij DSM (voorheen Gist-Brocades) ging het om onderzoek op het terrein van de productie van penicilline en andere antibiotica door schimmels. Voor Unilever is industriële toepassing van gisten en met name de soort Hansenula polymorpha – een modelorganisme waaraan Veenhuis veel studie heeft verricht – van enorm belang geweest voor de grootschalige productie van eiwitten en enzymen die óf door de gist zelf geproduceerd werden óf via genoverdracht uit een ander organisme werden ingebracht. De kennis en vaardigheden van Veenhuis om de productiecapaciteiten van deze gist optimaal te benutten, heeft de samenwerking met Unilever bijzonder vruchtbaar gemaakt.
Nadat Veenhuis in 2005 gebruik maakte van de regeling om met vervroegd pensioen te gaan, bleef hij actief binnen de onderzoeksgroep in een adviserende en ondersteunende rol. Op basis van zijn expertise levert hij concrete bijdragen aan de werving van additionele externe financiering, bedoeld om het peroxisoomonderzoek verder uit te bouwen. Als emeritus-hoogleraar is Veenhuis de vakgroep en het GBB een warm en fanatiek kloppend onderzoekshart blijven toedragen.

Marten Veenhuis wordt benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.