Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017

Op volgorde van het lijstnummer:

Het kabinet-Rutte II was het langstzittende kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog en het eerste kabinet van de eenentwintigste eeuw dat haar regeerperiode voltooide. De politieke partijen hadden daarmee ruim de tijd om zich voor te bereiden op de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017. Vanaf de zomer van 2016 werden de eerste kieslijsten reeds bekendgemaakt. Daarop stonden weinig verrassingen: van de elf partijen met een Kamerzetel hadden negen dezelfde lijsttrekker als in 2012. Onder hen VVD-leider Mark Rutte, die een nieuwe periode als minister-president tot zijn campagne-inzet maakte. Waar de VVD het uittredend kabinet als een succes wilde claimen, was de sfeer bij coalitiepartner PvdA fundamenteel anders. Ontevredenheid over de kabinetsdeelname en slechte peilingen leidden tot een interne lijsttrekkersverkiezing. Partijleider Diederik Samsom verloor deze van vice-premier Lodewijk Asscher, die de nieuwe lijsttrekker werd. Ook GroenLinks had een nieuwe lijsttrekker: Jesse Klaver, sinds 2015 fractievoorzitter en politiek leider. Verder viel op hoeveel nieuwe partijen van enige prominentie meededen. Zo trokken de aanjagers van het Nederlands referendum over de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne uit 2016 alle drie een lijst: Jan Roos bij VNL, Thierry Baudet bij Forum voor Democratie en Jan Dijkgraaf bij GeenPeil. Daarnaast deden twee nieuwe partijen mee die antidiscriminatie tot een speerpunt hadden gemaakt: PvdA-afsplitsing DENK met Tunahan Kuzu als lijsttrekker en Artikel 1 onder aanvoering van Sylvana Simons.

De campagne van 2017 kende geen duidelijk inhoudelijk zwaartepunt. Het kabinet-Rutte II had een bezuinigings- en hervormingsagenda doorgevoerd en kon daar door de kiezer op worden beoordeeld, maar nu de kredietcrisis tot het verleden leek te behoren verloor dit thema haar dominantie. Op links vond wel een gevecht plaats om de winst- en verliesrekening. Terwijl de PvdA een poging deed om enerzijds het kabinetsbeleid te verdedigen en anderzijds te breken met de koers ten behoeve van een linkser profiel, pleitte de SP voor een ommezwaai met de nadruk op het belang van betaalbare zorg en armoedebestrijding. GroenLinks stond eveneens voor een socialere koers voor, maar combineerde dit met een poging om klimaat en duurzaamheid tot een centraal verkiezingsthema te maken. Aan de rechterzijde gebeurde hetzelfde met asiel. In 2015 was het aantal vluchtelingen dat naar Nederland kwam substantieel toegenomen als gevolg van het uitbreken van de burgeroorlog in Syrië. Hoewel de aantallen in de daaropvolgende jaren weer sterk afnamen, bleef het onderwerp op de agenda staan. Met name de PVV trok de aandacht door in haar verkiezingsprogramma te pleiten voor ‘Nul asielzoekers erbij en geen immigranten meer uit islamitische landen’. In de voorafgaande jaren had (uiterst-rechts)populisme internationaal een opvallende opmars doorgemaakt met het Brexit-referendum in 2015 en de verkiezingswinst van Donald Trump in de VS in 2017. Daarmee werd de opkomst van het populisme zelf een verkiezingsthema, dat met de Franse en Duitse verkiezingen in de daaropvolgende maanden ook in het buitenland voor grote interesse zorgde.

Gedurende de verkiezingscampagne waren veel politieke partijen op zoek naar een tweestrijd, om samen uit te vechten wie de grootste partij kon worden. De Tweede Kamerverkiezingen van 2010 en 2012 hadden VVD en PvdA hier beiden electoraal sterk van geprofiteerd.

Met de gepeilde neergang van de PvdA probeerde GroenLinks in dat vacuüm te stappen. Daartoe werd een energieke campagne naar Amerikaans model opgezet rondom de jonge lijsttrekker Jesse Klaver. In de week voor de verkiezingen kwamen liefst vijfduizend mensen naar een meet-up (waarmee het één van de grootste naoorlogse politieke bijeenkomsten was) waar Klaver hardop fantaseerde over het worden van de grootste partij.

Zittend premier Mark Rutte gaf echter de voorkeur aan een tweestrijd met PVV-leider Geert Wilders. Wilders zette zich af tegen het kabinetsbeleid van de VVD en voerde een radicaal programma van één A4 onder de titel ‘Nederland weer van ons’. Rutte probeerde de confrontatie reliëf te geven door te benadrukken dat de VVD, in tegenstelling tot de PVV, wel regeringsverantwoordelijkheid kon dragen en door op te roepen het ‘verkeerd populisme’ een halt toe te roepen. Tegelijkertijd incorporeerde de VVD onderdelen van het rechtspopulisme in haar campagne. Zo zorgde Rutte voor ophef toen in een optreden in het televisieprogramma Zomergasten in reactie op Turkse Nederlanders te zeggen ‘lazer zelf op, ga zelf terug naar Turkije, pleur op.’ Eind januari herhaalde hij de strekking van deze boodschap met de brief die de VVD in alle grote dagbladen liet plaatsen, waarin Rutte onderscheid maakte tussen ‘gewone Nederlanders’ en migranten: ‘Doe normaal of ga weg.’ Ondanks dat de media opzichtig leken te wachten op een gamechanger zorgde de campagne, inclusief de overwegend inhoudelijke verkiezingsdebatten, tot weinig beweging in de peilingen. Slechts vier dagen voor de verkiezingen kwam daar verandering in toen Nederland in een diplomatieke rel met Turkije verwikkeld raakte, nadat Nederland een Turkse minister toegang tot het land weigerde. Dit gaf Rutte een uitgelezen kans om zich als staatsman te profileren, hetgeen zich in de peilingen vertaalde in toegenomen vertrouwen in de zittend premier en een electoraal steuntje in de rug voor de VVD. 

Het DNPP beheert een uitgebreide collectie van affiches van Nederlandse politieke partijen, waaronder ook affiches uit de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen 15 maart 2017. Let wel, dit betreft niet per definitie een compleet overzicht van alle affiches die zijn gebruikt tijdens de verkiezingscampagne.

De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 laat een enigszins diffuus beeld zien. De VVD verloor acht zetels, maar bleef wel ruimschoots de grootste partij. De andere (centrum)rechtse partijen wonnen zonder uitzondering een aanzienlijk aantal zetels, maar kwamen geen van allen in de buurt van de partij van premier Mark Rutte.

De electorale klappen vielen in de linkerhoek: de linkse partijen gingen gezamenlijk van 59 naar 42 zetels. Dat verlies kwam met name op het conto van de PvdA. De sociaaldemocraten tekenden het grootste zetelverlies in de Nederlandse parlementaire geschiedenis op en belandden op hun electorale dieptepunt: 9 zetels. Volgens kiezersonderzoek was de partij er door de kabinetssamenwerking met traditionele tegenpool VVD en een moeizame leiderschapswissel niet in geslaagd een helder profiel neer te zetten, bovendien was de grote kiezersgroep die in 2012 op het laatste moment strategisch was overgestapt naar de PvdA zich geen trouwe PvdA-stemmer. De SP wist niet te profiteren van dit verlies en verloor zelf één zetel. De grote winnaar op links was GroenLinks, dat met 14 zetels de grootste fractie uit haar partijgeschiedenis mocht vormen. Na de opvallende campagne van de partij werd dit zetelaantal echter als een lichte teleurstelling gezien, ook door partijleider Jesse Klaver.

Naast deze gevestigde partijen brachten de verkiezingen van 2017 ook twee nieuwkomers in de Kamer: PvdA-afsplitsing DENK behaalde drie zetels, het uiterst-rechtse Forum voor Democratie twee. Daarmee hadden dertien partijen voldoende stemmen om een zetel te bemachtigen in de Tweede Kamer, het hoogste aantal partijen sinds 1972.

Voor een compleet overzicht van de verkiezingsuitslag verwijzen wij naar de Kiesraad.