Binnen de studie Nederlands leer je natuurlijk van alles over literatuur en taalwetenschap; de studie draait immers om taal. Je zou daardoor waarschijnlijk niet direct verwachten dat ik binnen de studie ook veel over mensen heb geleerd. Door historische literatuur te lezen, kreeg ik niet alleen een kijkje in het leven van vroeger, maar ontwikkelde ik ook een nieuwe blik op de wereld van nu.

Historische letterkunde

De invulling van het schoolvak Nederlands verschilt enorm per middelbare school. Dat merkte ik meteen toen ik aan mijn studie begon. Ik had bijvoorbeeld nog nooit van Sara Burgerhart gehoord, terwijl sommige studiegenoten het boek verplicht moesten lezen op school. Dat verschil in achtergrond werd vooral duidelijk in de literaire vakken. Sommigen konden de boeken bijna volledig uit hun hoofd navertellen, anderen hadden veel kennis van de klassieke oudheid of religie. Zelf had ik verrassend veel aan mijn kennis over geschiedenis en kunst. Deze verschillende perspectieven maakten de colleges extra boeiend omdat we leerden over allerlei verschillende vormen van historische literatuur. Er zijn vakken waarin de hele Nederlandse literaire canon behandeld wordt en vakken die zich richten op één specifieke periode. Al die verschillende vakken gaven me een nieuw inzicht in de manier waarop de literatuur zich heeft ontwikkeld en hoe de literatuur zich verhoudt tot de historische context.

Een goed voorbeeld hiervan is het tweedejaarsvak Letterkunde van de Verlichting. Hierin wordt literatuur behandeld uit de achttiende eeuw. Het eerste college begon met een gesprek over wat de Verlichting eigenlijk inhoudt. Uit die gesprekken bleek al snel dat de Verlichting niet in één zin te vatten is. We hebben tijdens de colleges veel gepraat over de filosofie van die tijd en over de politieke situatie in Nederland. Er was ook genoeg om over te praten. In deze periode stonden in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de orangisten en patriotten lijnrecht tegenover elkaar, terwijl de Franse en Amerikaanse Revoluties in volle gang waren. Door over de context te praten leerden we niet alleen over de literatuur zelf; we leerden ook waarom het zo belangrijk is om de literatuur te lezen.

Reize door het Aapenland

Tijdens deze cursus lazen we de satirische roman Reize door het Aapenland van J.A. Schasz. Dit is het perfecte voorbeeld van een boek waarin literatuur en historische context samenkomen. Het verhaal zit vol herkenbare en hilarische situaties, waardoor het heel modern aanvoelt, ondanks dat het uit de achttiende eeuw komt. In het boek vlucht een man naar het Aapenland omdat hij werd beschuldigd van de moord op zijn vrouw, dienstmeid, hond én paard. In het Aapenland ontmoet hij apen die mens willen worden, in de hoop eindelijk respect te krijgen van de mensen. Er ontstaan twee kampen onder de apen, elk met een eigen visie op hoe ze het beste mens kunnen worden. Het ene kamp, geleid door Nommer 1, gelooft dat verandering van het innerlijk nodig is. Zij willen hun gedrag aanpassen door nieuwe manieren te leren en kleding te dragen. Het andere kamp, onder leiding van Nommer 5, denkt juist dat uiterlijke verandering nodig is. Hun oplossing is simpelweg het afhakken van de staarten van de apen. Die tegenstelling doet denken aan de strijd tussen orangisten en patriotten in de Republiek. In de samenleving destijds stonden er ook twee groepen tegenover elkaar.

De samenleving van de apen is op een bijzondere manier gestructureerd. In het Aapenland hebben de apen namelijk geen namen, maar nummers. Nommer 1 is de belangrijkste, want hoe lager het nummer, hoe hoger de status. Alle beslissingen worden genomen door de apen met de laagste nummers, terwijl de rest hun opdrachten blindelings opvolgt. Dit is echter niet alleen een probleem van het volk, maar ook van de leiders. Zij staren zich blind op de ‘easy fix’ van het afhakken van de staarten en kijken daarbij niet verder dan hun neus lang is. Waarschijnlijk kun je zelf ook een aantal hedendaagse politici bedenken die aan deze omschrijving voldoen en dat is juist wat dit boek nog steeds zo relevant maakt.

Het Menschenland

Het leuke aan deze literatuur is dat de verhalen duidelijk laten zien dat mensen door de jaren heen verrassend weinig veranderd zijn. We hebben nu wel televisies en telefoons, maar op die apparaten kijken we nog steeds naar satirische programma’s en memes. LUBACH en Even tot hier zijn bijvoorbeeld razend populair. In deze programma’s worden talloze nationale en internationale politici voor aap gezet. Door met deze blik naar oudere letterkunde te kijken, heb ik een nieuwe waardering gekregen voor de literatuur. De historische en actuele context maken het verhaal veel groter dan één roman.

Wil je meer lezen van Maud? Zij schreef ook een blog over de studievereniging ZaZa