Rafael Wittek: wat is de sleutel tot succesvolle en duurzame samenwerking?

Wat is de sleutel tot succesvolle en duurzame samenwerking?

Samenwerking, ofwel voordelen genereren voor elkaar, is van essentieel belang op elk niveau van de samenleving en neemt tal van vormen aan. In het huwelijk is de samenwerking onmisbaar, en collega’s krijgen zonder samenwerking niets voor elkaar. Door samen te werken kan een buurt een betere plek worden, en samenwerkingsverbanden tussen maatschappelijke stake-holders in een land kunnen enorm bijdragen aan het welzijn.

Veel samenwerkingsvormen zijn bedoeld als kortetermijntransacties, die worden opgedoekt zodra het gezamenlijke doel bereikt is. Maar een belangrijk deel van de samenwerkingsverbanden is wel bedoeld als iets duurzaams, en een groot deel van het maatschappelijk welzijn is afhankelijk van haar vermogen om deze verbanden in stand te houden. Het probleem daarbij is dat veel samenwerkingsverbanden, ondanks de duurzame intentie, toch stuklopen. Erachter komen waarom samenwerking in sommige omstandigheden houdbaar blijkt, terwijl het in andere omstandigheden juist in verval raakt of instort, vormt een grote uitdaging voor maatschappijwetenschappers en beleidsmakers. Huwelijken eindigen in vechtscheidingen, bevriende buren raken verstrikt in juridische tuingrensgevechten, collectieve arbeidsovereenkomsten leiden tot lang aanhoudende conflicten tussen werkgevers en vakbonden, en werkgroepen vallen uiteen voordat de beoogde doelen bereikt zijn. De vraag wat samenwerking dan wel duurzaam maakt is dan ook een van de meest belangrijke actuele uitdagingen voor de sociale wetenschappen. Hoe komt het dat zulke stabiel bedoelde samenwerkingsverbanden toch instorten? Op deze vraag is een vanzelfsprekend en een minder vanzelf-sprekend antwoord. Het eerste, vanzelfsprekende, antwoord is dat de externe omstandigheden, waar de samenwerkingsrelatie mede door ontstond, kunnen veranderen.

Dergelijke ‘externe’ schokken zijn een vaststaand feit en vinden op alle mogelijke niveaus plaats. (Zaken)partners ontdekken misschien aantrekkelijker alternatieven en besluiten om een nieuw verband aan te gaan, ten koste van een eerdere langdurige samenwerking. Plotselinge werkloosheid kan iemand dwingen op zoek te gaan naar goedkopere huisvesting, met negatieve gevolgen voor de connecties met diens huidige buurt.

Samenwerking kan echter ook tot een eind komen in een situatie waarin de externe omstandigheden níet zijn veranderd. Dit is de tweede, minder voor de hand liggende reden voor een verslechterende samenwerking. In feite zijn de omstandigheden waardoor samenwerking ontstaat vaak niet voldoende om deze ook in stand te houden. De reden hiervoor is dat alle samenwerkingsverbanden per definitie kwetsbaar zijn. Samenwerking staat of valt met de bereidheid van alle partijen om de onderliggende normen en regels na te leven – ook in situaties waar niemand toezicht houdt of sancties voor “slecht gedrag” uitdeelt. Van dergelijke situaties zijn voorbeelden te over. Vandaar dat veel samenwerkingspartners voortdurend weerstand moeten bieden aan de verleiding om beloftes niet na te komen, minder bij te dragen dan is afgesproken, of een overeenkomst in hun eigen voordeel uit te leggen – simpelweg omdat hun gedrag niet gecontroleerd wordt. Samenwerkingsverbanden vragen voortdurend om onderhoud, ongeacht het niveau en wie de samenwerkende partijen zijn.

Binnen SCOOP, een meerjarig onderzoeksprogramma over duurzame samenwerking, zijn wetenschappers, beleidsmakers en mensen uit de praktijk recent begonnen aan hun doel om beter te begrijpen welke factoren samenwerking in stand houden.