Promotieonderzoek Mariola Gremmen: de invloed van leeftijdsgenoten en het sociale netwerk van leerlingen op hun academisch functioneren

Een veilige omgeving en er-bij-horen in de klas vinden leerlingen in het basisonderwijs het allerbelangrijkste om zich op school thuis te voelen. Dan zijn ze gemotiveerd en kunnen ze goede prestaties behalen. Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs zijn vriendschappen van groot belang voor hun motivatie, leerprestaties en kans op risicogedrag.

Dat blijkt uit promotieonderzoek door Mariola Gremmen naar de invloed van leeftijdsgenoten en het sociale netwerk van leerlingen op hun academisch functioneren. Het gaat dan om schoolmotivatie, welbevinden en leerprestaties. Gremmen promoveert op 1 november bij de faculteit GMW.

Basisonderwijs

Bekend is dat gepest worden, het niet hebben van vrienden, afgewezen worden en niet populair zijn elk een negatief effect heeft op het schoolwelbevinden en de prestaties van leerlingen. In dit onderzoek is gekeken naar het cumulatieve effect van deze zogeheten negatieve sociale posities. Er komt naar voren dat leerlingen minder goed functioneren op school wanneer ze meer negatieve sociale posities in de klas hebben. Vooral schoolwelzijn en motivatie lijden daar onder, waarbij vooral gepest worden en het ontbreken van vriendschappen de grootste bedreiging vormen. Veiligheid en affectie zijn dus essentieel voor leerlingen om zich prettig te voelen, gemotiveerd te zijn en goede prestaties te halen.

Leerlingen die in de klas naast elkaar zitten, worden vaak vrienden en gaan meer op elkaar lijken. Wanneer ‘zitburen’ echter geen vrienden zijn, maar wel dicht bij elkaar zitten in de klas, kan dat de motivatie voor school verminderen. Op de basisschool maken leraren vaak de klassenindeling. Bij hun beslissingen om bepaalde leerlingen juist wel of juist niet naast elkaar te plaatsen, kunnen ze invloed uitoefenen op de sfeer in de klas en op leerprestaties.

Middelbaar onderwijs

Na de basisschool gaan leerlingen naar een andere school met nieuwe leeftijdsgenoten. Binnen deze groep zoeken ze opnieuw hun plek. Het hebben van goede vrienden in de adolescentiefase is belangrijk, omdat vrienden steeds meer de voorbeeldrol overnemen van ouders en leraren.

In de brugklas kiezen leerlingen gelijkgestemden als vrienden, voornamelijk op basis van gelijke cijfers bij hetzelfde type vakken (selectieprocessen). Een jaar later is er wisselwerking ontstaan tussen vrienden en gaan hun schoolcijfers nog meer gelijk op (invloedprocessen). De sterkte van deze selectie en invloeden door vrienden op cognitief functioneren is gedeeltelijk afhankelijk van het klassenklimaat. Vooral de populariteitsnorm beïnvloedt selectieprocessen voor schoolprestaties. Als leerlingen die niet populair zijn hoge cijfers halen, zoeken laag presterende leerlingen elkaar op. Als populaire leerlingen goed presteren, sluiten leerlingen vriendschappen met leerlingen die vergelijkbaar presteren. Hoogpresteerders hebben de neiging laagpresteerders als vriend te vermijden, terwijl interacties en vriendschappen tussen laag- en hoogpresteerders de prestatiekloof tussen beide groepen juist kunnen dichten.

Risicogedrag

In de adolescentie neemt de kans op risicogedrag toe, zoals alcoholgebruik en delinquentie. Risicogedrag is vaak gerelateerd aan lage schoolprestaties. Leerlingen die risicogedrag vertonen, kiezen in de eerste twee leerjaren op de middelbare school meestal vrienden die laag presteren, waardoor schoolcijfers voor hen nog verder dalen. Leerlingen die geen risicogedrag vertonen, worden eerder vrienden met hoogpresteerders, wat vaak tot hogere cijfers bij hen leidt.

Invloed tussen risicogedrag en schoolprestaties van leerlingen en hun vrienden werd vooral gevonden in de brugklas. In het eerste jaar van de middelbare school kan het hebben van hoog presterende vrienden beschermen tegen het vertonen van risicogedrag later in het jaar, terwijl laag presterende vrienden die kans juist vergroten.

Dit promotieonderzoek maakt deel uit van het project ‘Social Networks Processes and Social Development of Children and Adolescents’ van prof. dr. René Veenstra (RUG), gefinancierd vanuit het NRO-programma Samenhangende Onderzoeksprojecten.

The role of peers in students’ school well-being, academic engagement, and academic achievement. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen, 2018.