Hilda T. A. Amsing: wat kunnen we uit de geschiedenis van het onderwijs leren over onderwijsvernieuwing?

Wat kunnen we uit de geschiedenis van het onderwijs leren over onderwijsvernieuwing?

Steeds hebben mensen nagedacht over hoe je kinderen het best iets kunt leren. In de Orbis Sensualium Pictus uit 1658 schrijft Comenius dat zintuiglijke ervaring als fundering van kennis geldt. Dankzij de introductie van het schoolbord konden kinderen op ordentelijke wijze les krijgen. Rond 1900 verwerkte Jan Ligthart zijn uitgangspunt dat onderwijs moest aansluiten bij de leefwereld van kinderen in leesboekjes voor aanvankelijk leesonderwijs. Het zijn vernieuwingen waarvan de achterliggende principes de tand des tijds hebben doorstaan en die het onderwijs geleidelijk veranderden.

Maar er bleef ook veel hetzelfde. Dit wordt door onderwijshistorici wel the grammar of schooling genoemd. Tot deze structuren en regels behoren bijvoorbeeld de aanwezigheid van een docent met een bepaalde mate van deskundigheid, een systematische verdeling van kinderen over ruimten in een daarvoor ontworpen gebouw, een lesprogramma waarin georganiseerde kennis verdeeld is over de tijd en het beoordelen van prestaties door de docent.

Soms zien we dat onderwijsvernieuwingen in meer of mindere mate breken met de grammar of schooling. De Werkplaats van Kees Boeke (eerste helft 20ste eeuw) gaf weinig prioriteit aan schoolse kennis, de democratiseringsactie bij de studie psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (1969) maakte van toetsing een democratische groepsaangelegenheid en op Iederwijsscholen (2002-2013) mochten leerlingen zelf aangeven of, wat en wanneer ze wilden leren. Dergelijke vernieuwingen en vernieuwingsplannen bleken geen lang leven beschoren. Onderwijs heeft een traditie van vernieuwen en die leert dat je vernieuwen maar het best een beetje behoedzaam kunt doen.