Nina Hansen: kan ontwikkelingssamenwerking onbedoelde gevolgen hebben?

Kan ontwikkelingssamenwerking onbedoelde gevolgen hebben?

Ik ben als sociaal psycholoog geïnteresseerd in culturele ontwikkeling. Ik bestudeer de culturele veranderingen als gevolg van moderniseringsprocessen in het kader van ontwikkelingssamenwerking in zuidelijke landen. Mijn onderzoek concentreert zich op de vaak onbedoelde gevolgen van ontwikkelingsprojecten die moderne innovaties in deze landen introduceren, zoals microfinancieringen, nieuwe onderwijsinitiatieven en nieuwe technologieën. Samen met mijn collega’s, met name Marloes Huis, heb ik onderzocht hoe microfinancieringen vrouwen kunnen helpen, maar ook negatieve gevolgen kunnen hebben.

Mohammed Yunus introduceerde in de jaren tachtig voor het eerst het idee van microkredieten om mensen te helpen een klein inkomen te verdienen en zo armoede te bestrijden en minderbedeelden zelfstandiger te maken. Sindsdien is zijn oorspronkelijke idee verder uitgewerkt en tegenwoordig ontvangen mensen vaak leningen met aanvullende diensten, zoals bedrijfstrainingen. Het is een belangrijke aanpak om met name de positie van vrouwen te versterken. Maar er is ook kritiek op microfinancieringen omdat vrouwen niet alleen individuen zijn, maar ook onderdeel uitmaken van culturen waarin intermenselijke netwerken belangrijk zijn. Dit kan ertoe leiden dat vrouwen weinig controle hebben over hun lening en uiteindelijk schulden overhouden.

Eerdere onderzoeken laten zien dat de zelfstandigheid van vrouwen op verschillende manieren kan worden beïnvloed. Dit kunnen onverwachte negatieve effecten zijn, zoals meer huiselijk geweld door partners, of helemaal geen invloed als vrouwen meer te zeggen hebben over de huishoudfinanciën. Om beter te begrijpen hoe microfinancieringen sociale relaties kunnen beïnvloeden, hebben we onderzoek gedaan in Sri Lanka, in nauwe samenwerking met grote lokale organisaties.

Een onderzoek op basis van een dwarsdoorsnede in het noorden van Sri Lanka liet veelbelovende effecten zien. Vrouwen die deelnamen aan een microfinancieringsprogramma voor mensen onder de armoedegrens vertoonden een groter geloof in persoonlijke controle en zeiden een groter sociaal netwerk te hebben dan een vergelijkbare controlegroep. Vrouwen die training hadden gekregen, vertoonden sterkere effecten dan vrouwen zonder training. Dit geeft het belang van training aan om vrouwen competenter en zelfstandiger te maken.

In twee praktijkexperimenten pasten we, samen met een Sri Lankaanse vrouwenorganisatie, een trainingssessie voor het definiëren van doelstellingen aan op basis van de behoeften van vrouwen. We nodigden vrouwen met een microfinanciering en hun echtgenoten uit voor de training, omdat beide partijen moeten worden betrokken bij het veranderen van bestaande genderrollen in inkomstenverwerving. We vonden een aantal eerste bewijzen dat het betrekken van de echtgenoten kan helpen om bestaande genderrollen in inkomstenverwerving te bespreken en te veranderen. Het is een belangrijke eerste stap om de positie van vrouwen te versterken en de discussie over machtsverhoudingen tussen de seksen op gang te brengen. Vrouwen zijn geen op zichzelf staande individuen, maar maken deel uit van hun sociale netwerken.

Daarom kan ingrijpen in traditionele relaties ook leiden tot onbedoelde negatieve effecten, zoals meer huiselijk geweld. Om de vraag te beantwoorden: steunmaatregelen kunnen soms onverwachte, onvoorziene gevolgen hebben. Theorieën uit de sociale psychologie kunnen belangrijke inzichten bieden om de sociale complexiteit te begrijpen en om cultureel passende en effectieve maatregelen te ontwikkelen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking.