Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Onderzoek

Interview: Duurzaam doe je samen

De energietransitie vraagt niet alleen technologische of economische ommekeer, er is ook gedragsverandering voor nodig. Wat beweegt de mens tot milieubewuste keuzes?

Door Maaike Borst, Dagblad van het Noorden

Soms voelt een mens zich klein. Wat kun je in je eentje nou helemaal betekenen voor de wereld? Wat heeft het voor zin als jij een minuutje korter doucht, een dag minder vlees eet, de auto laat staan? Voor echte verandering moet je bij de wereldleiders zijn, de directeuren van de multinationals, de bazen van de oliemaatschappijen. Toch?

Niet volgens het laatste klimaatrapport van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). Daarin staat dat gedragsverandering van gewone burgers samen de internationale uitstoot van CO2 tussen de 40 en 70 procent kan verminderen. Dat lijkt veel, maar is niet zo gek als je bedenkt dat wij consumeren wat die grote bedrijven produceren, dat wij gas verbruiken om onze huizen te verwarmen, dat olie wordt gebruikt om ons of onze goederen te vervoeren.

Als we massaal veranderen, maakt ons gedrag zeker een verschil.

Duurzaamheid

Mensen die op ons lijken

Omgevingspsycholoog Linda Steg van de Rijksuniversiteit Groningen schreef mee aan dat IPCC rapport. Waarschuwen voor klimaatverandering is één. Perspectief bieden, mensen laten zien wat ze zelf kunnen ondernemen is minstens zo belangrijk, volgens haar. Angst voor rampscenario’s kan verlammend werken, vooral als je geen idee hebt wat je ertegen moet doen.

,,Je kunt die verantwoordelijkheid niet alleen bij consumenten leggen. De keuzes die wij maken hangen af van keuzes die bedrijven, industrie en overheden maken. Want zij bepalen welke opties beschikbaar zijn, en hoe aantrekkelijk die opties zijn. Burgers hebben ondersteuning nodig. Iedereen is er inmiddels wel van doordrongen dat we van fossiele brandstoffen af moeten. Maar hoe dan? Niet iedereen kan zich een warmtepomp of elektrische auto veroorloven.”

Overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties moeten ook actie ondernemen, visie hebben, schetsen waar we naartoe gaan. Tegelijkertijd is het belangrijk dat we elkaar laten zien dat het ook anders kan. ,,Voor ons gedrag laten we ons sterker beïnvloeden door mensen die op ons lijken.”

Linda Steg
Linda Steg

Vertekend beeld

Ons beeld van anderen is belangrijk in onze keuzes, maar dat beeld is niet altijd juist. Uit onderzoek blijkt dat we over het algemeen denken dat anderen minder gemotiveerd zijn om milieubewuste keuzes te maken dan wijzelf. Tegengeluiden die in de (sociale) media veel aandacht krijgen, versterken dat negatieve beeld. ,,Dat klopt niet”, zegt Steg. ,,De meeste mensen vinden het juist wél belangrijk.”

Door dat beeld kunnen we wel het gevoel krijgen dat onze eigen acties minder zinvol zijn. Want als anderen maar gewoon blijven barbecueën en vliegen, wat heeft jouw korte douchebeurt dan nog voor nut?

Behalve dat ons idee over de ander vaak niet klopt, gaat het ook uit van een negatief beeld over duurzaam gedrag. ,,Alsof we alleen maar moeten inleveren. Minder autorijden, minder gehaktballen eten. Het gaat veel minder vaak over de voordelen. Hoe fijn is een autoloze wijk voor spelende kinderen? Je kunt mopperen over een lege plek op je bord, of een vleesvervanger die naar karton smaakt. Je kunt het leren maken van een heerlijke plantaardige maaltijd ook als verrijking zien. De kansen van deze transitie worden onderschat.”

Nog een misverstand is de gedachte dat mensen vooral energie besparen als het geld scheelt. ,,Natuurlijk spelen financiële overwegingen een rol”, zegt Steg. ,,Maar het gaat echt niet alleen om geld of eigenbelang. Het kan goed voelen om iets te doen voor je omgeving, voor de toekomst, voor anderen. Het motief kan ook sociaal zijn: dat je samen in je buurt iets onderneemt om duurzaamheid te bevorderen en daardoor anderen leert kennen bijvoorbeeld.”

Jacob Dijkstra
Jacob Dijkstra

Hoe krijg je ze mee?

Juist die sociale component kan belangrijk zijn als je mensen wilt meekrijgen in duurzame initiatieven. Tot die conclusie komt socioloog Jacob Dijkstra, die voor de RUG onderzoek doet naar lokale energiecoöperaties. Daar worstelen de initiatiefnemers nog wel eens met de vraag hoe ze de rest van de gemeenschap meekrijgen in hun enthousiasme.

,,De initiatiefnemers denken vaak dat je anderen vooral over de streep kunt trekken met financiële prikkels. Dan laten ze op informatieavonden zes slides zien over de terugverdientijd van investeringen. Wat je daarmee onbenut laat is het potentieel van burgers die al actief zijn voor hun wijk of dorp, die het belangrijk vinden om zich in te zetten voor hun sociale omgeving. Als je kunt laten zien dat lokale energie-initiatieven ook goed zijn voor de lokale economie en voor de sociale cohesie, heb je een ingang bij de mensen die zich daar sowieso al voor inzetten.”

Die ingang in de gemeenschap hebben de voortrekkers van lokale energiecoöperaties lang niet altijd, constateert Dijkstra. ,,Het zijn toch vaak de uitzonderingen in de gemeenschap: extreem gemotiveerd, hoogopgeleid, veel tijd om handen, nieuwkomers.”

Hun netwerk is minder geworteld in de lokale omgeving, terwijl ze soms wel aan mensen vragen om grote, risicovolle investeringen te doen door in zo’n coöperatie te stappen. Dat kan een barrière zijn, omdat we dus vooral geneigd zijn om mensen te volgen die op ons lijken. Zo kan het algemene beeld dat bestaat, dat duurzaam gedrag vooral is voor rijke Teslarijders en de linkse elite, ook lokaal doorwerken.

De kat uit de boom

,,Je moet niet te veel verwachten van het sneeuwbaleffect”, zegt Dijkstra. Voor serieuze gedragsverandering is meer nodig dan dat één iemand je vertelt dat het een goed idee is. ,,Dat kan wel als je iets tijdelijk en zonder risico kunt uitproberen, maar niet als je een grote investering moet doen. Dan kijken veel mensen de kat uit de boom. Ze willen eerst zien wie er allemaal meedoen voordat ze het aandurven. Met het risico dat het niet van de grond komt als iedereen dat doet.”

In Nederland zijn 676 lokale energiecoöperaties. Tegelijkertijd zijn er, zeker nu we af moeten van Russisch gas en de energieprijzen zo hoog zijn, steeds meer mensen die zelfstandig aan de slag gaan met isolatie en het opwekken van energie, gestimuleerd door de overheid. Het is de vraag wat al die maatregelen van bovenaf doen met deze initiatieven. Houden ze hun bestaansrecht?

,,Ik heb heel veel respect gekregen voor de voortrekkers van dit soort initiatieven”, zegt Dijkstra. ,,De materie is zo complex, ze steken er ongelooflijk veel tijd in. Anderen zitten op woensdagavond voor de Champions League, zij komen bij elkaar in werkgroepjes. Ik denk dat de lokale coöperaties belangrijk kunnen zijn voor sociale cohesie en draagvlak.”

Duurzaamheid

Verandering onvermijdelijk

Uiteindelijk moeten we het toch met elkaar doen. Niet alleen lokaal, ook op wereldniveau bepaalt het gedrag van al die burgers samen de grote ontwikkelingen. Wij maken het systeem, wij zijn ook onderdeel van die bedrijven, wij bepalen wie onze wereldleiders zijn. Onze keuzes maken verschil, niet alleen in wat we consumeren maar ook in wat voor politieke acties we ondernemen of op wie we stemmen.

Of we klimaatverandering nu tegengaan of niet, ons gedrag zal hoe dan ook moeten veranderen, zegt Linda Steg. ,,Je kunt wel willen dat alles hetzelfde blijft, maar ook als je niets doet, zullen we ons gedrag moeten veranderen. Met klimaatverandering krijg je bijvoorbeeld steeds vaker te maken met hittegolven, met droogte, of juist overstromingen. Daaraan zal je je ook moeten aanpassen.”

  • Omgevingspsycholoog Linda steg schreef mee aan het IPCC rapport. Expertise op het gebied van omgevingspcyhologie: verklaren van milieugedrag, waaronder energieverbruik en autogebruik; acceptatie en effecten van milieubeleid; duurzame energietransitie; klimaatverandering; waarden; intrinsieke motivatie
  • Socioloog Jacob Dijkstra doet onder andere onderzoek naar lokale energiecoöperaties.

Laatst gewijzigd:23 november 2022 13:59
View this page in: English