Alles gegeven

Vollediger beeld van veelzijdige kunstpionier Marie Tak van Poortvliet

In het proefschrift Alles gegeven beschrijft Jacqueline van Paaschen op grond van talloze bronnen de strijd van Marie Tak van Poortvliet (1871-1936) voor een volwaardige plaats van vrouwen in de samenleving. De biografie is een verslag van een vrouw uit het patriciaat die zich aan het begin van de twintigste eeuw manifesteerde als een pionier in het verzamelen van moderne kunst met vernieuwende ideeën over muziek, politiek en landbouw.  Ook behandelt Van Paaschen de niet eerder expliciet beschreven bijdrage van Tak van Poortvliet aan de Duitse cultuurpolitiek tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Marie Tak van Poortvliet groeide op in Den Haag. In de zomermaanden verbleef ze in de badplaats Domburg. Het ongepolijste leven op het Zeeuwse Walcheren gaf haar de moed om de Haagse etiquette los te laten. Hier ontwaakte haar liefde voor het geploeter in de klei, de dreiging van het water en de schoonheid van het verblindende licht die alle zwaarte leek op te lossen. Ze werd er geïnspireerd tot vernieuwende initiatieven. Marie Tak van Poortvliet was modern, revolutionair, homoseksueel, esoterisch, vermogend en erudiet. Verliefd op de kunstenaar Jacoba van Heemskerck, stortte ze zich in het turbulente leven rond de Duitse expressionistische beweging Der Sturm van Herwarth Walden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog liet ze zich meevoeren in de Duitse cultuurpropaganda. Aan het eind van haar leven schonk zij haar geld en landerijen aan Cultuurmaatschappij Loverendale, het oudste biologisch-dynamische landbouwbedrijf in Nederland. Topstukken uit haar kunstcollectie van Kandinsky, Marc, Mondriaan, Léger en anderen liet zij na aan het Kustmuseum Den Haag en Museum Boijmans van Beuningen.

Door dit biografisch onderzoek is het gemarginaliseerde bestaan dat Marie Tak van Poortvliet binnen de (kunst)historie leidde, tenietgedaan. Het laat niet alleen zien dat ze moderne kunst verzamelde, muziekrecensies schreef en initiatieven nam op het gebied van de politiek, de landbouw en de gezondheidszorg, maar het maakt ook haar rol duidelijk binnen het modernisme en haar bijdrage aan de Duitse cultuurpolitiek tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dit is nog nooit expliciet beschreven. Door haar persoonlijk leven aan het begin van de turbulente twintigste eeuw aan de hand van talloze bronnen te onderzoeken, is een gelaagder beeld van de geschiedenis ontstaan.

Proefschrift: https://hdl.handle.net/11370/95cc2884-aa7b-4af4-823b-26662c782320