Skip to ContentSkip to Navigation
Onderdeel van Rijksuniversiteit Groningen
Science LinX Leerlingen DIY Science Proefjes voor thuis

Freaky koolstofworm van suiker

Aflevering 17

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Een online vertaalprogramma uit het Russisch levert een hilarisch recept om van suiker en bakpoeder een koolstofworm te maken.

De Schotse natuurkundige James Clerk Maxwell (1831 – 1879) vond dat je Nederlands moest leren om het werk van wetenschappers als Lorentz en Van der Waals te lezen. In die tijd, zo’n honderd, honderdvijftig jaar geleden, hoorden Nederlandse natuurwetenschappers bij de absolute wereldtop en zij schreven in hun moedertaal.
Nederlanders waren niet de enigen. Einstein schreef zijn proefschrift en zijn drie belangrijkste artikelen, over het foto-elektrisch effect, de Brownse beweging en over de speciale relativiteit, in het Duits. Wie destijds een beetje op de hoogte wilde blijven moest al gauw vier of vijf talen vloeiend beheersen.

Dat is allemaal veranderd. Universiteiten zijn de afgelopen jaren druk aan het internationaliseren geslagen en ironisch genoeg betekent internationalisering in dit geval dat je als academicus nog maar één taal hoeft te beheersen: Steenkolenengels. The language of science is broken English.
Om de lezer een idee te geven van de moeilijkheden bij communicatie in gebroken Engels, hebben we dit keer een experiment van een Russische site uitgevoerd, vakkundig vertaald met Google Translations.
Toegegeven, je moet online vertaaldiensten niet gebruiken voor toepassingen waar het nauw steekt. Ter illustratie: eind vorig jaar stuurde een groep Israelische journalisten een lijstje vragen naar Minister Verhagen van Buitenlandse Zaken – uit het Hebreeuws vertaald naar het Engels met een internetdienst. Het probleem was alleen dat de vertaaldienst geen onderscheid maakte tussen het de Hebreeuwse woorden ha’im (als) en ha’ima, met als gevolg dat de mail een handvol onbegrijpelijke vragen over de moeder van Verhagen bevatte.
Nauwkeurigheid? Ach; hoe moeilijk kan het nou helemaal zijn? De vertaalde website waar we in het lab over beschikten (te vinden via http://tinyurl.com/38u6me) was bovendien een rijk geïllustreerd, übercool proefje en je hoeft geen talenwonder te zijn om te begrijpen wat er wordt bedoeld met “Alcohol, dry sand, sugar powder and food soda” – spiritus, zand, poedersuiker en ons lievelingsingrediënt bakpoeder. Maar daarna begonnen de moeilijkheden: “Chemists already hundreds, if not thousands of years been very impressive experiments, in which a zone of the reaction products or flame vypolzayut reaction in the form of zmeepodobnyh figures.”
Eigenlijk zijn de enige woorden die je hoeft te herkennen flame en very impressive experiment. Maar wat zouden de Russische collega’s bedoelen met vypolzayut en zmeepodobnyh? En wat moet je maken van een zin als:“Miiska slope proseyannogo dry sand, make it funnel and pour alcohol there - spare no, but of course that did not slide rasplylas.” Voor de zekerheid hebben we dezelfde zin ook vertaald met Babelfish, een andere online vertaaldienst. Resultaat: “Giet de alcohol zonder spijt.” Ah!

Het idee van de proef is dat je een bergje zand maakt met bovenin een kuiltje. Doe in die kuil een mengsel van één deel bakpoeder en vier delen poedersuiker, giet daar een stevige scheut spiritus over en steek het aan. Als alles goed gaat – een beetje experimenteren met de juiste verhoudingen kan nodig zijn – groeit uit de vlam een soort freaky koolstofworm.
Bij deze reactie gebeuren twee dingen. In de eerste plaats smelt en verbrandt de suiker, tegelijk ontbindt door de warmte het bakpoeder, waarbij kooldioxide ontstaat. De vrijkomende CO2 zorgt dat de gesmolten suiker in een soort wormachtige vorm wordt gedrukt. Nog een korte waarschuwing: “Attention! Never dolivayte alcohol, after he progorit.” Dat zal wel betekenen dat je geen spiritus meer moet toevoegen als je de boel heb aangestoken. Dat lijkt me een bruikbaar advies.

Auteur: Ernst Arbouw

Laatst gewijzigd:12 april 2021 13:15