SP jaaroverzicht 2002

Uit: J. Hippe, P. Lucardie en G. Voerman, 'Kroniek 2002. Overzicht van de partijpolitieke gebeurtenissen van het jaar 2002' in: Jaarboek 2002 Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 2004), 18-180, aldaar 149-157.

Inleiding

Het jaar 2002 was voor de SP zeer geslaagd. Hoewel er bij de gemeen­teraads­verkiezingen naast winst ook verlies werd geleden, boekte de partij bij de Tweede-Kamerverkiezingen een flinke vooruitgang. Ook stroomden nieuwe leden toe. Aan het begin van 2002 telde de SP 27.291 leden. Na de kamerverkiezingen in mei waren dat er al 30.000, en de SP sloot het jaar af met 36.406 leden – een toename over 2002 van een­derde (zie tabel 3). Na de val van het kabinet-Bal­kenende deed de SP het erg goed in de opiniepeilingen: eind november stond de partij in de Nipo-peiling op 21 zetels.

Gemeenteraadsverkiezingen

De SP deed in 55 gemeenten aan de raadsverkiezingen mee (zie Jaar­overzicht 2001 ). In een aantal plaatsen, zoals Amers­foort, Middelburg, Weert en Zaanstad, was de partij niet in de raad vertegen­woordigd. Over de uitslag was de partijtop niet geheel tevreden, zo bleek op de partijraad van 17 maart. In negentien gemeenten had de SP winst geboekt, in zeventien was zij gelijk gebleven en in negentien ge­meenten had de partij zetels verloren (zie tabel 1). In Rotterdam was de SP mede door de op­komst van de door Fortuyn aangevoerde partij Leefbaar Rotterdam drie zetels achteruit gegaan. De partijraad stelde een com­missie in die onderzoek moest doen naar de verkiezings­uitslag. Op de partijraad van 15 juni werden de uitkomsten gepresenteerd. De commis­sie constateerde dat de SP last had gehad van de concurrentie van de lokale ‘leefbaar’-partijen, maar dat de partijafdelingen hier en daar ook te weinig actief waren geweest.

In de collegeonderhandelingen deed de SP het goed. In Boxmeer, Bruns­sum, Culemborg, Does­burg, Heerlen, Nijmegen en Schijndel trad de partij toe tot het college van burgemeester en wethouders. In decem­ber zou de SP ook in Oss – na tussentijdse gemeenteraads­verkie­zingen (zie hieronder) – drie wethouders krijgen.

Kandidatenlijst Tweede-Kamerverkiezingen 2002

Het partijcongres wees op 19 januari partijleider J.G.C.A. Marijnissen weer als lijsttrekker aan (zie ook Jaaroverzicht 2001 ). Het was de vierde keer dat Marijnissen de SP-lijst zou aanvoeren. Na hem kwamen de zittende kamerleden mevr. A.C. Kant, H. van Bommel en J.M.A.M. de Wit. De afgevaardigden zetten mevr. K. van Velzen – medewerkster van de Tweede-Kamerfractie – op de vijfde plaats van de kandidatenlijst, als opvolger voor de vertrekkende R.J.L. Poppe. Zij was actief geweest in de anti-kernenergie- en vredesbeweging. Vlak na haar verkiezing in mei berichtten de media dat zij in het verleden had deel­genomen aan de bezetting van de ver­keers­toren van de luchtmacht­basis Volkel en aan andere antimilitaristische acties. In oktober werd Van Velzen opnieuw op Volkel aangehouden, dit keer bij een demonstra­tieve picknick op de landingsbaan.

Programma Tweede-Kamerverkiezingen 2002

Het congres stelde verder het verkiezingsprogramma vast, Eerste weg links geheten (zie voor de voorbereidingen hier­van Jaaroverzicht 2001 ). De SP wenste vijftien miljard euro te besteden aan ‘sociale wederopbouw’. De financiële consequenties van de voorstellen waren doorgerekend door het Centraal Planbureau. Voorstellen om het pro­gram op onder­delen aan te scherpen werden afgewezen door partij­secretaris Kox, die tevens lid was van de program­commissie: “we moe­ten ons niet buiten het politieke debat plaatsen” (Spanning, 28 januari 2002). Een van de amendementen die het niet haalden, was de suggestie om het bud­get voor ontwikkelingssamenwerking te verhogen van 1% naar 2% van het Bruto Nationaal Product. Op één weinig bete­kenende uitzondering na volgde het con­gres de adviezen van het partijbestuur; het programma werd vrijwel unaniem aangenomen.

Campagne Tweede-Kamerverkiezingen 2002

Het partijcongres besloot verder haar succesvolle campagneleus uit de jaren negentig ‘stem tegen, stem SP’ te wijzigen in ‘stem voor, stem SP’. De partijleiding vreesde dat de SP met de oude leus een te nega­tieve indruk zou wekken. “Het beeld dat we overal tegen zijn is natuur­lijk flauwekul”, aldus Marijnissen. Het partijlogo – de tomaat – werd niet veranderd. Bij de kamer­­verkiezingen besloten de SP en Groen­Links hun lijsten te verbinden. In 1998 had de SP dit nog afgewezen.

Op 16 maart startte de SP de campagne voor de Tweede-Kamerverkie­zingen op de ‘Dag van de Tomaat’ in Burgers Dierenpark in Arnhem. In de verkiezingscampagne maakte de SP ge­bruik van het lied ‘Een mens is meer… stem vóór, stem SP!’, geschreven door K. Glastra van Loon en gecomponeerd en gezongen door zanger B. Fosko en toetsenist N. Brandsen. Op 17 april pre­senteerde Marijnissen zijn boek Schrale rijk­dom. De erfenis van acht jaar Paars, waarin hij het beleid van de beide kabinetten-Kok op de korrel nam.

In de campagne richtte de SP vooral haar pijlen op de PvdA. Marijnis­sen noemde de PvdA de ‘partij van de afbraak’. Daarnaast wilde de SP Fortuyn ‘ontmaskeren’. In het rapport Leest u zijn boeken maar. De pimpelpaarse antwoorden van Fortuyn analyseerde het Wetenschap­pe­lijk Bureau van de SP de standpunten die Fortuyn had ingenomen. Het Bureau con­cludeerde dat de analyse en de kritiek van Fortuyn op het paarse kabinet aansloten bij de afwijzende op­stel­ling van de SP, maar dat de oplossingen sterk verschilden: “Fortuyn wil Paars vervangen door Pimpelpaars” (de Tribune, 26 april 2002). Tot grote spijt van SP-leider Marijnissen was Fortuyn niet bereid met hem in debat te gaan.

Op 20 april presenteerden Marijnissen en Tweede-Kamerkandidaat A. Lazrak het manifest Van apart naar samen, het ‘deltaplan’ van de SP om te komen tot een geïntegreerde samen­leving. Het mani­fest was ondertekend door een groot aantal autochtone en allochtone Nederlan­ders. Onder meer werd de instelling bepleit van een parlementaire enquête naar het integratiebeleid dat de overheid de afgelopen decennia had gevoerd. Het partijbestuur van de SP was later van plan om een groot­schalig onderzoek uit te voeren onder allochtone en autochtone Neder­­lan­ders om na te gaan welke oplossingen zij zagen voor de door segregatie veroorzaakte proble­men.

Moord op Fortuyn

Na de moord op Fortuyn gaven partijvoorzitter Marijnissen en partijse­cretaris Kox een ver­klaring uit, waarin zij de aanslag “zowel een per­soonlijke tragedie als ook een ongekende ge­beurtenis in de naoorlogse Nederlandse politieke geschiedenis” noemden. De partijleiding deelde mee dat de landelijke en plaatselijke campagneactiviteiten waren opge­schort (zie in deze Kroniek ook onder de ‘hoofdmomenten’). Net als de andere lijsttrekkers kreeg Marij­nissen persoonlijke bewaking.

Uitslag Tweede-Kamerverkiezingen 2002

Bij de Tweede-Kamerverkiezingen in mei haalde de SP negen kamer­zetels, een winst van vier (zie tabel 2). Als enige partij links van het mid­den boekte de SP winst. Zoals vermeld keerde Poppe, sinds 1994 lid van de Tweede Kamer, niet terug. De partijraad van 22 juni besloot de twee­­jaarlijkse ‘Remi Poppeprijs’ in te stellen, bedoeld voor mensen of orga­nisaties die zich onderscheiden op het gebied van natuur, milieu, dieren­welzijn of voedselproductie. In sep­tember verscheen een beeld­verhaal over de campag­ne met als titel Stem voor, stem SP. Hoe de SP de verkiezingen van 2002 won. Fotograaf G. Scargo had de partij en haar lijsttrekker Marijnissen vanaf de herfst van 2001 gevolgd.

Naar aanleiding van de uitslag stelde VVD-leider Zalm voor dat de win­naars van de verkie­zingen – CDA, LPF en SP – maar een regering moes­ten vormen. SP-aanvoerder Marijnissen wees de suggestie niet onmiddellijk van de hand. Na een kleine week liet hij echter weten dat zijn partij hiervoor niet te porren was; een centrum-rechtse coalitie lag meer in de rede.

Marijnissen voelde weinig voor de vorming van een links blok in de Tweede Kamer tegen de centrum-rechtse coalitie van CDA, LPF en VVD, die zich in de kabinets­formatie begon af te tekenen. GroenLinks-leider Rosenmöller had na de verkiezingen tot zo’n progressief akkoord tussen D66, GroenLinks, SP en PvdA opgeroepen, waarna hij bijval kreeg van het PvdA-kamer­lid Duivesteijn (zie in deze Kroniek onder GroenLinks). Marijnissen herinnerde eraan dat hij in het verleden vaak had gepleit voor meer samenwerking met de PvdA, maar dat Mel­kert altijd de boot had afgehouden.

Parlementair onderzoek

Op voorstel van de SP stemde de Tweede Kamer in september in met de instelling van een parlementair onderzoek naar het integratiebeleid van de afgelopen decennia. Hiermee werd een wens van de partij gereali­seerd die zij in de verkiezingscampagne in het manifest Van apart naar samen naar voren had gebracht (zie hierboven). Volgens Marij­nissen was het nodig na te gaan hoe de gelden voor integratie waren besteed en wat het effect van alle in­spanningen was geweest. Vergeleken met Duitsland noemde hij het Nederlandse integratie­beleid een mislukking.

Provinciale Statenverkiezingen 2003

In de zomer van 2002 begon de SP met de voorbereidingen voor de Pro­vinciale Staten­ver­kie­zingen van maart 2003. De verschillende regio’s dienden op te geven in welke provincies de SP mee zou moeten doen. Afgezien van Drente zou de SP in 2003 in het hele land deelne­men aan de Statenverkiezingen. De regioconferenties stelden in de herfst de kan­didatenlijsten vast. In december startte de SP een cursus voor de kan­di­daat-Statenleden.

Elfde partijcongres

Aanvankelijk was het de bedoeling om het elfde partijcongres dat voor 25 januari 2003 was gepland, te wijden aan de vraag op welke wijze de groei van de SP op lokaal niveau zou kunnen worden bevorderd en hoe de in groten getale toegestroomde nieuwe leden het beste in de partijor­ga­nisatie konden worden opgenomen. Een voorbereidingscommissie stelde een conceptcon­gresstuk op, Nieuwe kansen grijpen geheten, dat in september door het partij­bestuur en de partijraad werd vastgesteld. Nadat de afdelingen zich hierover hadden gebogen, zou het in november op de regioconferenties worden besproken. Na de val van het kabinet op 16 oktober en het uitschrijven van vervroegde Tweede-Kamerverkie­zingen op 22 januari 2003 werden de plannen gewijzigd. De discussie binnen de partij over Nieuwe kansen grijpen werd uitge­steld tot na de kamerverkiezingen.

Programma en kandidatenlijst Tweede-Kamerverkiezingen 2003

Op 21 oktober kwam het partijbestuur van de SP bijeen in verband met de voorbereiding van de Tweede-Kamerverkiezingen. Het bestuur stelde commissies in die een ontwerpkandidaten­lijst en een conceptver­kie­zings­program moesten opstellen. De ontwerpkandidatenlijst ver­schilde weinig van de lijst voor de Tweede-Kamerverkiezingen van 2002. Pas op de tiende positie was er een nieuwkomer, H. Vankan – leider van de spoorwegvakbond Vakbond van Machinisten en Conduc­teurs. Ook het verkiezingsprogramma van de SP – opnieuw Eerste weg links geheten – was nauwelijks gewijzigd. Op 23 november stelde het partijcongres in Rotterdam lijst en program vast.

Relatie met GroenLinks

Na de val van het kabinet-Balkenende riep GroenLinks-leider Rosen­möller de PvdA en de SP op gedrieën een lijstverbinding aan te gaan. SP-secretaris Kox wees dit voorstel van de hand. Met een ver­binding van de lijsten van SP en GroenLinks – net als bij de kamerverkie­zin­gen in mei – ging hij akkoord, maar de PvdA zou wat hem betreft daar niet bij betrokken moe­ten worden. “Om nu plotsklaps de grootste partij uit paars tot partner in een lijstverbin­ding tussen twee oppositiepartijen van paars te betrekken, is ongeloofwaardig” (Spanning, 21 november 2002).

In november kwam GroenLinks in zware aanvaring met de SP, toen GroenLinks-leider Ro­sen­möller tijdens de presentatie van het verkie­zingsmanifest van zijn partij de aanval op de ‘opportunistische’ SP opende (zie ook in deze Kroniek onder GroenLinks). Volgens Rosen­möller had de SP Fortuyn en de LPF te zacht aangepakt en zou zij daarvoor zijn beloond met winst in de opi­nie­peilingen. Op dat moment was de SP in de peilingen van Nipo gestegen tot zeventien ze­tels, ter­wijl Groen­­Links bleef steken op tien zetels. SP-aanvoerder Marij­nis­sen meen­de dat Rosenmöller “om zich heen slaat” (de Volkskrant, 13 novem­ber 2002). Vol­gens hem had Fortuyn het debat met de SP geme­den. Op 14 november schreef Rosen­möller een open brief aan Marijnis­sen, waarin hij ontkende een campagne tegen de SP te hebben willen beginnen.

Tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen in Oss

Bij de tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen in Oss – de bakermat van de partij – op 20 november behaalde de SP vijftien van de 35 zetels (38,4%). De ver­kiezingen waren uitge­schreven omdat de gemeenten Oss en Ravenstein waren samen­gevoegd. Op de kandidaten­lijst van de SP stond echtgenote Mari-Anne van partijleider Marijnissen op de derde plaats. Hun zeven­tienjarige dochter Lilian bezette de zestiende positie. Zij verwierf 550 voorkeursstemmen, genoeg voor een raads­zetel, waar­door ze na haar achttiende verjaardag een eventueel open­gevallen zetel zou kunnen innemen.

Als grootste partij nam de SP het initiatief voor de vorming van een nieuw college. Na de raadsverkiezingen van 1998 was de partij tot het college toegetreden, maar in maart 2000 waren de SP-wethouders door toedoen van de PvdA afgetreden (zie Jaaroverzicht 2000 ).

Acties

Ook in 2002 zette de SP en het door haar gevormde comité ‘Rood sein voor de chloortrein’ de acties voort tegen de trein van het chemiecon­cern Akzo Nobel, die drie à vier keer per week van de fa­brieken in Hengelo en Delfzijl chloor vervoerde naar Rotterdam (zie Jaaroverzicht 2001 ). Zo werden in Deventer, Groningen en Zwolle zogeheten ‘avondwakes’ georganiseerd. In de zomer kwam demissio­nair minister Pronk van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer met Akzo overeen dat de chloortreinen uiterlijk 31 december 2005 voor het laatst zouden rijden.

Aan het begin van 2002 richtte de SP het comité ‘Zorg voor iedereen’ op. Dit comité riep ver­pleegkundigen en verzorgenden op om hun klachten over de te hoge werkdruk door te geven. De SP wilde hiermee aantonen dat bewoners door tijdgebrek te weinig verzorging zouden krijgen. Op basis van de reacties schreven mevr. R. Helmer en mevr. I. Palm het rapport Waar een rijk land arm in is. Op 14 maart werd het manifest Het ziekenhuis dicht bij huis aan enkele Tweede-Kamerleden aangeboden.

Op 1 mei organiseerden leden van het SP-Ouderenplatform de zogehe­ten ‘rode monumenten­dag’. Op de Dag van de Arbeid knapten ze monumenten op van sociaal-democratische leiders van het einde van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw, die de PvdA zou zijn vergeten.

In het voorjaar opende de SP de website ‘www.waoplein.nl’. Hierop waren de standpunten van de politieke partijen over de WAO te vinden. Ook konden bezoekers hun eigen verhaal digitaal publiceren of e-mails sturen naar kamerleden of ministers. In het najaar blies de SP het comité ‘Handen af van de WAO’ nieuw leven in. Samen met de Lande­lijke Vereniging Arbeidsongeschikten organiseerde het Tweede-Kamerlid De Ruiter wekelijks een picket line bij de ingang van het gebouw van de Tweede Kamer.

In tegenstelling tot andere jaren waren de SP-leden van de Eerste en Tweede Kamer op prins­jesdag bij de troonrede aanwezig. Senator D. van Vugt droeg een rode pet met de tekst ‘Geen aanval op Irak’. “Ik heb de traditionele hoedenwedstrijd tussen de kamerleden aangegrepen om een boodschap over te brengen”, zo verklaarde hij (Trouw, 18 septem­ber 2002). Het Tweede-Kamerlid Van Velzen gebruikte een hoed om te protesteren tegen de bezuinigingen van het kabinet.

Op 28 september startte de SP een campagne tegen de mogelijke aanleg van een magneet­zweef­baan tussen Schiphol en Groningen. De partij nam het initiatief tot het comité ‘Geen cent voor de zweef­trein’.

Samen met de Samenwerkende Organisaties Voetbalsupporters (SOVS) richtte de SP op 20 oktober het Comité Echte Fans op. Het comité wenste zich er niet bij neer te leggen dat de ‘echte’ fans van voet­bal­clubs de dupe werden van het wangedrag van een kleine min­derheid. Mede-initiatiefneemster Kant lichtte toe dat het comité onder meer een einde wil aan collectieve maatregelen die alle fans treffen. Daarnaast dienden de voetbalvandalen harder te worden aangepakt.

Op 26 oktober organiseerde de SP samen met andere organisaties een demonstratie tegen de plannen van de Verenigde Staten om een oorlog tegen Irak te be­ginnen. Eerder al, op 29 september, had een delegatie van de SP meege­lopen in een betoging in Londen tegen een mogelijke aanval op Irak.

Een delegatie van de SP, onder meer bestaande uit het Tweede-Kamer­lid Van Bommel en Europarlementariër E. Meijer, was van 6 tot 10 november aanwezig op het Europees Sociaal Forum in Florence. Doel van de bijeenkomst was het uitwisselen van ervaringen en debat­teren over het neoliberale Europa.

Partijbijeenkomsten

Op 22 juni hield de SP-werkgroep Solidair in Utrecht onder de aandui­ding ‘De vakbond: service of strijd?’ een bijeenkomst die was gewijd aan de toekomst van de vakbeweging.

Op 29 juni belegde het SP-Ouderenplatform de tweede Landelijke Oude­rendag in Utrecht. Oudere SP-leden konden hier onder meer ken­nis­maken met de nieuwe leden van de SP-fractie in de Tweede Kamer.

Neveninstellingen en publicaties

Het Wetenschappelijk Bureau van de SP publiceerde op 14 oktober de brochure De uitver­koop van de publieke diensten. Hierin werd nagegaan wat de gevolgen van de liberalisering en deregulering waren voor onder meer de politie, het taxivervoer, de rechtsbijstand en de afvalverwer­king. Op 23 december verscheen De uitverkoop van de sociale zeker­heid. In dit rapport van het Wetenschappelijk Bureau werden de in de ogen van de SP negatieve gevolgen geschetst van het beleid van het tweede kabinet-Kok en het kabinet-Balkenende op het terrein van vooral de WAO.

Op 6 september presenteerde het Tweede-Kamerlid Van Velzen het rapport Twente Asbest­vrij. Hierin werden voorstellen gedaan om met asbest vervuilde grond in Twente door de rijksoverheid te laten saneren.

Op 13 januari vond in Oss een ‘ROOD-meeting’ plaats. Op deze bij­eenkomst werd er met partijleider Marijnissen gediscussieerd over de toekomst van ROOD. Verder kozen de aan­wezigen een nieuw bestuur en stelden zij het nieuwe jaarplan vast. ROOD kreeg nu ook een voor­zitter: S. de Jong werd in die functie gekozen. Na afloop van de bijeen­komst leidde Ma­rij­nissen samen met K. Slager, auteur van het boek Het geheim van Oss. Een geschiedenis van de SP, de ROOD-leden langs de voor de SP ‘historische’ plekken in Oss.

Personalia

In januari besloot het openbaar ministerie R. Roovers, SP-lid van de Provinciale Staten in Noord-Brabant, te vervolgen. Hij zou in juni 2001 een vertrouwelijke notitie van het college van Gedeputeerde Staten openbaar hebben gemaakt over de verkoop van het openbaar vervoers­bedrijf BBA, waarin de provincie een groot aandeel heeft, aan een Frans concern (zie Jaaroverzicht 2001 ). Vanwege de princi­piële kant aan deze kwestie was Roovers blij dat justitie hem vervolgde. “Het is goed dat er duidelijkheid komt over de vraag wanneer GS geheim mogen verklaren en wanneer niet” (Binnenlands Bestuur, 25 januari 2002). Op 19 februari meende de rechtbank in Den Bosch dat Roovers de geheimhoudingsplicht had geschonden en veroordeelde hem tot een voorwaardelijke celstraf van drie maanden.