Gaan avondmensen cognitief sneller achteruit dan ochtendmensen?

Wie ’s avonds opleeft en laat naar bed gaat, heeft een grotere kans op cognitieve achteruitgang dan een ochtendmens, blijkt uit UMCG-onderzoek. ‘Het goede nieuws is dat je deze cognitieve achteruitgang deels kunt beïnvloeden door je gedrag aan te passen’, zegt onderzoeker Ana Wenzler, die met haar onderzoek bijdraagt aan de preventie van dementie.

Omdat we steeds ouder worden, zijn er steeds meer mensen met dementie. Binnen een groot landelijk onderzoek, het BIRD-NL project, doet het UMCG samen met vele partners onderzoek naar manieren om dementie te voorkomen. Aan welke knoppen kun je draaien?  ‘Feit is dat je hersenen na je veertigste  achteruitgaan’, vertelt Wenzler. ‘Wij onderzoeken bij welke mensen dit sneller gaat, en welke leefstijl- of andere factoren de kans op dementie kunnen verkleinen.’

Wat is jouw chronotype?

Eén daarvan is slaap: het onderzoeksterrein van Wenzler. ‘Met behulp van Lifelines-data kijk ik naar slaapritmes van mensen. Ben je een ochtend- of een avondmens? Je kunt moeilijk aanpassen wat je biologische klok - je zogenaamde chronotype - is, maar je kunt je leven er wel zo goed mogelijk op aanpassen. In mijn onderzoek heb ik gekeken naar de vraag of je chronotype invloed heeft op je cognitie, via gedrag.’ 

Op basis van vragenlijsten die deelnemers van Lifelines invulden over hun slaaptijden, kon Wenzler in welke mate mensen extreem vroege of late slapers zijn, en alles daar tussenin. Vervolgens keek zij over een periode van tien jaar naar de uitslagen van een cognitieve functietest: hoe verschilden de eerste scores van de scores tien jaar later?

In de avond vaker ongezond gedrag

De conclusie: avondmensen gaan cognitief sneller achteruit dan ochtendmensen. ‘Ongezond gedrag zoals roken, drinken en ongezond eten gebeurt vaker ’s avonds’, zegt Wenzler. ‘In ons onderzoek zagen we dat ook terug: avondmensen roken en drinken vaker en bewegen minder. 25% van het risico op cognitieve achteruitgang kunnen we uit ons onderzoek verklaren door roken en slecht slapen.’ Opvallend is dat het verschil vooral bij hoger opgeleide mensen werd gevonden. ‘Dat heeft waarschijnlijk met hun slaapritme te maken. Het zijn vaak mensen die ’s ochtends weer vroeg naar hun werk moeten en dus vaker te kort slapen, waardoor ze hun hersenen te weinig rust geven.’

Genetische ontwikkeling

Wenzler, zelf toch meer een ochtend- dan een avondmens, legt uit hoe mensen de biologische klok van mensen genetisch verandert. ‘Kinderen zijn ochtendmensen. Dat verandert als je in de puberleeftijd komt, dan word je een avondmens. Rond je 20e verschuift dat bij de meeste mensen geleidelijk weer richting ochtendmens. Rond je 40e zijn de meeste mensen weer een ochtendmens. Maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Zo bezien wijken avondmensen af van de standaard.’

Werk je lichaam zo weinig mogelijk tegen

Aan het feit dat je een avondmens bent, kun je weinig doen. Daarom adviseert Wenzler om je lichaam zo weinig mogelijk tegen te werken. ‘Je kunt wel proberen om eerder te gaan slapen, maar als je lijf nog geen melatonine (slaaphormoon, red.) aanmaakt dan gaat dat niet lukken: je lichaam wil simpelweg nog niet slapen. We vermoeden dat lager of middelbaar opgeleide mensen vaker een baan hebben waarbij ze rekening kunnen houden met hun slaapritme, zoals een baan in de horeca of een baan met nachtdiensten. Als dat niet lukt, krijgen je hersenen te weinig rust en is de kans groter dat je slechte gewoontes gaat toepassen. Het zou mooi zijn als er meer rekening wordt gehouden met avondmensen die nu vroeg moeten werken: bijvoorbeeld door hen de mogelijkheid te geven later te starten.’

Vervolgonderzoek

Ondertussen gaat Wenzlers onderzoek door. ‘We onderzoeken nu of de kans op dementie bij avondmensen groter is. Een snellere cognitieve achteruitgang op middelbare leeftijd betekent niet per se dat je een grotere kans op dementie hebt. Met ons onderzoek hopen we hier meer over te weten te komen. Dit helpt ons uiteindelijk om mensen onderbouwde adviezen te kunnen geven hoe je dementie kunt proberen te voorkomen.’

Meer informatie

• Lees hier de onderzoekspublicatie