Veni-beurzen voor elf RUG-onderzoekers

Aan elf onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen en het UMCG is een Veni-beurs van maximaal 320.000 euro toegekend:  Quentin Changeat, Wen Wu, Femke Cnossen, Stacey Copeland, Bart Danon, Gesa Kübek, Hannah Laurens, Adi Stoykova, Frank Tsiwah, Qian Huang en L. van Olst. De Veni-beurzen worden jaarlijks toegekend door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek (NWO) en zijn gericht op excellente onderzoekers die onlangs gepromoveerd zijn.

NWO selecteert onderzoekers op basis van de wetenschappelijke kwaliteit en het innovatieve karakter van het ondezoeksvoorstel, de wetenschappelijke en/of maatschappelijke impact van het voorgestelde project en de kwaliteit van de onderzoeker. Veni maakt, samen met Vidi en Vici, onderdeel uit van het NWO-Talentprogramma. Landelijk heeft de NWO aan 200 onderzoekers een Veni-financiering toegekend.

Exoplanetaire Zoölogie: Het bestuderen van de brede variëteit aan buitenaardse werelden met ruimtetelescopen van de volgende generatie

Quentin Changeat, Faculteit Science and Engineering

Nieuwe ruimtetelescopen, zoals JWST en de toekomstige Ariel-missie, bieden ongeëvenaarde mogelijkheden om de atmosferen van planeten buiten ons zonnestelsel (exoplaneten) gedetailleerd te onderzoeken. Binnen mijn Veni project richt ik me op het ontwikkelen van innovatieve technieken om grote hoeveelheden telescoopdata efficiënt te verwerken. Het doel is patronen te ontdekken in de atmosfeer van honderden tot duizenden exoplaneten. Door het licht van deze planeten te bestuderen wil ik hun chemische samenstelling en weersystemen beter begrijpen, maar ik hoop zo ook meer te weten te komen over hoe exoplaneten ontstaan en evolueren, inclusief onze eigen aarde.

Klein maar fijn: Gentherapie voor genetische ziekten met kleine moleculaire scharen 

Wen Wu, Faculteit Science and Engineering

Het knippen en repareren van foutieve DNA-sequenties door CRISPR-Cas gentherapie heeft een enorm potentieel voor de behandeling van genetische ziekten. De technologie zal een belangrijke rol gaan spelen in de toekomst van precisiegeneeskunde. De huidige moleculaire scharen zijn effectief maar nog niet perfect. Een grote uitdaging blijft het afleveren van deze “grote” moleculaire scharen naar specifieke delen van het menselijk lichaam. Dit onderzoek richt zich op het bestuderen en optimaliseren van kleinere moleculaire scharen, zodat deze efficiënter, preciezer en robuuster kunnen worden ingezet bij genoombewerking. Het doel is om veilige en gerichte behandelingen mogelijk te maken met deze compactere gereedschappen

AI en de toekomst van werk: Leren we de juiste vaardigheden?

Femke Cnossen, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen

AI-technologieën worden steeds geavanceerder en kunnen naast routinematige nu ook complexe taken overnemen, zoals programmeren en teksten schrijven. Wat zijn de gevolgen van deze ontwikkelingen voor de Nederlandse arbeidsmarkt? En worden studenten daar voldoende op voorbereid? Dit project gebruikt AI-tools om de inhoud van opleidingen te vergelijken met taken die AI momenteel al kan uitvoeren. Het laat zien welke vaardigheden het risico lopen vervangen te worden (“AI als concurrent”), welke complementair zijn (“AI als collega”) en welke nog niet beïnvloed worden. Dit biedt waardevolle inzichten voor het (her)ontwerpen van onderwijsprogramma’s, zodat studenten de juiste vaardigheden kunnen blijven leren.

Van Protest tot Podcast: Het Politieke Geluid van Queer Nederland

Stacey Copeland, Faculteit der Letteren

Nederland heeft de reputatie als leider op het gebied van LGBTQ-rechten, maar de rijke geschiedenis van Nederlandse LGBTQ-media blijft internationaal onderbelicht. Nu LGBTQ-rechten over de hele wereld worden uitgehold en gecompromitteerd, moeten we ons afvragen: Wat kunnen we leren door terug te luisteren naar de ontwikkeling van LGBTQ+ activisme via radio, gemaakt door en voor de queergemeenschap? Cruciale lessen dreigen verloren te gaan als we de doorslaggevende rol van radio voor LGBTQ-activisme over het hoofd zien. In dit project breng ik radioarchieven in gesprek met de hedendaagse gemeenschap om toekomstgericht mediabeleid en mediaproductiepraktijken te ontwikkelen.

Rijk, rijkdom en ongelijkheid

Bart Danon, Faculteit der Letteren

De voordelen van het Romeinse Rijk waren geografisch zeer ongelijk verdeeld. Elites uit sommige regio’s wisten in grote getalen binnen te dringen in de centrale machtsstructuur van het Rijk, waardoor hun macht en rijkdom verder toenam, terwijl andere elites dat niet lukte. Dit project onderzoekt hoe verschillen in economische integratie binnen regio’s samenhangen met verschillen in toegang tot macht tussen regio’s. Deze historische patronen werpen nieuw licht op ongelijke regionale ontwikkeling in de geglobaliseerde wereld van nu.

EU-handelsbeleid als motor voor de economische empowerment van vrouwen

Gesa Kübek, Faculteit Rechtsgeleerdheid

De wereld ligt achter bij het bereiken van gendergelijkheid (SDG 5). Handel kan een belangrijk instrument zijn om economische genderongelijkheid op te heffen. Hoe het handelsrecht daarvoor moet worden aangepast is tot nu toe echter onduidelijk. Ik onderzoek daarom hoe de economische empowerment van vrouwen kan worden versterkt door de EU-handelswetgeving en praktijk. Mijn project brengt vrouwelijke wetenschappers en beleidsmakers samen om juridische en praktische oplossingen te ontwikkelen voor de bevordering van gendergelijkheid en empowerment van vrouwen via buitenlands (handels)beleid. Op deze manier creëert mijn project ruimte voor vrouwelijke stemmen en perspectieven in zowel de wetenschap als beleidsvorming.

Leven, Plezier, Vervulling: Antieke Filosofen over het Bewustzijn

Hannah Laurens, Faculteit Wijsbegeerte

Cogito, ergo sum: velen zien Descartes als de ‘ontdekker’ van het bewustzijn. Filosofen zoals Plato en Aristoteles hadden geen woord voor bewustzijn en daarom ook het concept niet – zo wordt er geredeneerd. Dit project legt deze misvatting bloot en brengt het rijke scala aan ideeën over bewustzijn binnen het antieke denken aan het licht. Het perspectief was anders, maar daarom niet minder fascinerend: bewustzijn werd gezien als nauw verbonden met de essentie van leven en als cruciaal voor zelfverwezenlijking en vervulling. Systematisch inzicht in deze visie is een verrijking van ons huidige begrip en voor verscheidene maatschappelijke discussies uiterst relevant.

Algoritmen in Digitaal Forensisch Onderzoek: Waarborging van Eerlijk Proces en Toetsing van de Betrouwbaarheid van KI-systemen in Opsporingsonderzoek

Adi Stoykova, Faculteit Rechtsgeleerdheid

Politie gebruikt steeds vaker kunstmatige intelligentie (KI) om digitale gegevens te doorzoeken op bewijsmateriaal. Maar hoe betrouwbaar is zulk bewijs, en zijn de grondrechten tijdens het strafrechtelijk onderzoek gewaarborgd? Dit project vergelijkt Nederlands en Duits bewijsrecht, toegespitst op KI-regulering en forensische validatie. Het beoordeelt, via juridische analyse en casestudies, de betrouwbaarheid van KI-systemen in verschillende opsporingsscenario’s, en identificeert mogelijke risico’s voor de grondrechten. De doelstelling is het ontwikkelen van nieuwe normen en richtsnoeren die ervoor zorgen dat KI-gedreven digitaal forensisch onderzoek betrouwbaar is, in overeenstemming is met de mensenrechtenbescherming, en de integriteit van het strafrechtelijk onderzoek ondersteunt.

Taaltechnologie kan mensen met afasie helpen hun verloren woorden te vinden

Frank Tsiwah, Faculteit der Letteren

Afasie is een taalstoornis die kan volgen op een beroerte. Deze aandoening maakt het vinden van woorden uitdagend, alsof ze continu op het puntje van je tong liggen. Bestaande behandelingen slagen er meestal niet in om dit probleem te verhelpen. Daarom ga ik in dit project kunstmatige intelligentie modellen ontwikkelen die automatisch relevante woorden suggereren wanneer afasie patiënten niet op een woord kunnen komen. Hiermee verlichten we een grote frustratie van mensen met afasie en helpen we ze beter te communiceren in hun dagelijks leven.

Digitale Zichtbaarheid: De ‘Voorzichtige Arbeid’ van Publieke Intellectuelen 

Qian Huang, Faculteit der Letteren

Publieke intellectuelen zijn instrumenteel voor onze maatschappij, doordat zij publieke zorgen kritisch beschouwen. Daarvoor moet hun werk digitaal zichtbaar zijn. Terwijl deze zichtbaarheid door digitale platforms intensiever is geworden, stelt dit hen tegelijkertijd bloot aan online intimidatie. Wat zijn hun uitdagingen èn tactieken om die digitale zichtbaarheid te navigeren? Door de ervaringen van Chinese en Nederlandse publieke intellectuelen uit drie sectors te vergelijken, biedt dit project een empirisch-geïnformeerde conceptualisatie van ‘voorzichtige arbeid’—het fysieke, cognitieve en emotionele werk van digitale zichtbaarheid. Tevens ontwikkelt dit project informatieve video’s, gereedschappen en werkgroepen om de digitale zichtbaarheid van publieke intellectuelen veiliger te maken.

Het kraken van de code: inzicht in de genetische controle over immuunreacties bij de ziekte van Alzheimer

Lynn van Olst, Faculteit medische wetenschappen/ UMCG

De ziekte van Alzheimer (AD) wordt gekenmerkt door schadelijke eiwitophopingen en aanhoudende ontstekingsreacties in de hersenen. De genvariant APOE-å4 vergroot het risico op AD, maar hoe deze genvariant afweerreacties in de hersenen beïnvloed, is onduidelijk. In dit onderzoek staat epigenetica centraal, het systeem dat de activiteit van genen reguleert zonder het DNA zelf te veranderen. Met geavanceerde sequencing en stamcelmodellen wordt in kaart gebracht hoe APOE-å4 de genactiviteit van immuuncellen in de hersenen van AD patiënten verandert. Met deze bevindingen kunnen we de epigenetische processen die ten grondslag liggen aan schadelijke afweerreacties in AD beter begrijpen en mogelijk zelfs terugdraaien.