Het had maar weinig gescheeld of ik was Bos- en Natuurbeheer gaan studeren in Wageningen. Ik stond al ingeschreven, was op zoek naar een kamer – totdat ik besloot dat Nederlands in Groningen toch een betere optie was. Ondertussen weet ik vrij zeker dat dit inderdaad de juiste keuze was (al kan ik nog steeds een erg romantisch beeld hebben van studies waarbij het mogelijk is om een week lang in een bos insecten te gaan vangen), maar de interesse voor de natuur en hoe we daar als mensen mee omgaan is altijd gebleven. En wat bleek: ook binnen de studie Nederlands kun je daar iets mee!

De natuur als verhaal

Binnen het veld van de ecokritiek wordt namelijk onderzoek gedaan naar de relatie tussen mensen en de fysieke omgeving aan de hand van culturele producten, zoals reclames en literatuur. Volgens ecocritici bestaat de omgeving niet alleen objectief in de wereld, maar wordt het ook vormgegeven door de wijze waarop mensen erover spreken en schrijven. Een klassiek voorbeeld hiervan is de keuze tussen ‘environment’ en ‘nature’: sommige ecocritici zijn van mening dat het woord ‘nature’ (natuur) beter gebruikt kan worden dan het woord ‘environment’ (omgeving), omdat deze tweede term de ruimte beschrijft als iets gerelateerd aan de mens, terwijl het woord ‘natuur’ aangeeft dat de natuur ook buiten en zonder de mens bestaat. Zo kunnen kleine woordkeuzes al aangeven hoe er over de natuur wordt nagedacht. Door hier aandacht aan te besteden, kun je zichtbaar maken welke visies op de natuur ongemerkt verteld worden – en wordt het mogelijk om deze visies te bekritiseren. 

Tutorial  

In de master Neerlandistiek hebben studenten de mogelijkheid om tutorials te volgen: je voert dan in een klein groepje of in je eentje een onderzoek uit bij een docent. Ik heb bij Femke Kramer, docent Oudere Letterkunde en retorica, de tutorial ‘ecolinguïstiek’ gevolgd, waarin ik heb gekeken hoe de ruimte werd weergegeven in de poëziebundel Het is warm in de hivemind (2021) van Maxime Garcia Diaz. In deze bundel, die ik iedereen zou aanraden, wordt het internet als een locatie opgevoerd. Dit lijkt dus misschien niet direct een logische keuze voor een ecokritische lezing: de bundel bevat weinig omschrijvingen van weidse landschappen en grootse natuur. Maar, juist ook dit soort werken zijn erg geschikt om ecokritisch te lezen. Het internet wordt hierin namelijk weergegeven als een soort alternatieve ruimte om te ontsnappen aan de werkelijke omgeving, waar het niet al te best mee gaat. Althans, dat was mijn interpretatie. 

Bachelorscriptie

Deze tutorial beviel me heel erg goed en zo kwam het dat ik mijn scriptie ook binnen dit onderzoeksveld en bij dezelfde begeleider ging schrijven. Toch zat ik met dit onderzoek wel in een volledig andere hoek: voor mijn scriptie heb ik onderzoek gedaan naar de receptie van Silent Spring (1962) van Rachel Carson in Nederland. Dit boek is een aanklacht tegen de verwoestende effecten van insecticiden op de natuur. En het had effect: het werd een bestseller, bracht een enorme discussie op gang en is de directe aanleiding van veel milieuwetgeving in de VS. Heden ten dage wordt het gezien als het begin van de moderne milieubeweging. Daarnaast is het stilistisch heel interessant en dit maakte het voor mij extra interessant om er onderzoek naar te doen. Zo begint het met een kortverhaal over een idyllisch dorpje in de VS waar een vreemde omslag plaatsvindt: dieren sterven, mensen worden ziek en er heerst stilte: de vogels en bijen zijn nergens meer te bekennen. In mijn bachelorscriptie keek ik naar welke stijlkeuzes van Carson effect lijken te hebben gehad op de oordeelsvorming van de Nederlandse recensenten. Het bleek onder andere dat zij heel veel voorbeelden van Carson letterlijk hadden overgenomen. En het beeld van een stille lente maakte indruk: het kwam in bijna alle recensies aan bod. 

Ikzelf word erg blij van dit soort onderzoek omdat het gaat over actuele vraagstukken. Zelfs het bestuderen van recensies uit de jaren zestig kan bijdragen aan de vraag hoe er het effectiefst gecommuniceerd kan worden over het huidige klimaatvraagstuk. En: het kan allemaal gewoon zonder dat er ook maar één insect voor lastiggevallen hoeft te worden.