Ruffs in rough times
| Promotie: | Mw. L.E. (Lucie) Schmaltz |
| Wanneer: | 15 juni 2018 |
| Aanvang: | 16:15 |
| Promotors: | prof. dr. T. (Theunis) Piersma, prof. dr. J.M. Tinbergen |
| Waar: | Academiegebouw RUG |
| Faculteit: | Science and Engineering |
Oorzaken sterke afname kemphanen in Nederland
Kemphanen (Philomachus pugnax) staan bekend om hun complexe paringsrituelen en het extravagante bruidskleed van de mannetjes. Maar ze onderscheiden zich ook als een zwervende, ongrijpbare trekvogelsoort die sterk verbonden is met natuurlijke en agrarische wetlands en die uiterst gevoelig is voor veranderingen in de habitat. Lucie Schmaltz onderzocht de oorzaken van de sterke afname in Nederland van deze trekvogel.
De kemphaan, een steltloper die in het binnenland van Eurazië broedt en in West-Afrika overwintert, is sterk in aantal afgenomen. Op basis van een lange termijn ring-terugvangprogramma in een belangrijke voorjaarspleisterplaats in de Noord-Nederlandse graslanden, wilde Schmaltz inzicht verkrijgen in de mechanismen die de aantalsafname veroorzaakten.
Noordwaarts trekkende kemphanen die in Nederland pleisteren, namen af van 20.000 eind 1990 tot 5000 in 2008, waarna hun aantal stabiliseerde. De restpopulatie is heterogeen. De meeste kemphanen overwinteren in draslanden ten zuiden van de Sahara en gebruiken gedurende de trek naar het noorden waarschijnlijk landbouwgrond en rijstvelden. Zij vliegen niet linea recta terug. Voor de kleine populatie mannen die in Europa overwintert, is Nederland ook een belangrijke pleisterplaats. Lagere jaarlijkse overleving van de meest aan Nederland trouwe vrouwelijke pleisteraars suggereert een selectieve sterfte van vrouwen, mogelijk door kwetsbaarheid voor de jacht in Afrika en veranderende landbouwpraktijken langs hun trekweg.
De intensivering van het graslandbeheer blijkt repercussies te hebben voor de opvetsnelheid van kemphanen in alle fasen van hun trek. Lokaal heeft Schmaltz een verschuiving van de fourageergebieden van de kemphanen vastgesteld richting nieuw gecreëerd binnenlands drasland. Ze toonde aan dat kemphanen daar graag voedsel zoeken, én dat ze gedurende de dag visuele stimuli gebruiken om regenwormen in de bovenste laag van de bodem te detecteren. Regenwormen, maar ook insecten bepalen waarschijnlijk in belangrijke mate de haalbare opvetsnelheid voor de kemphaan. Daarom is duurzaam beheer van land en water cruciaal voor de bescherming van de kemphaan en andere binnenlandse trekkende steltlopers.
Lucie Schmaltz promoveert aan de RUG op onderzoek dat zij uitvoerde binnen de Conservation Ecology Group van het Groningen Institute for Evolutionary Life Sciences (GELIFES). Het werd gefinancierd door het Ubbo Emmius Fonds van de RUG en de Provincie Friesland.