Toekenningen Veni, Vidi, Vici aan de RUG in 2023

Toekenningen in het kader van het Vernieuwingsimpulsprogramma van NWO.

Toekenning Vici

Vici is gericht op senior-onderzoekers die hebben aangetoond met succes een eigen vernieuwende onderzoekslijn tot ontwikkeling te kunnen brengen. Ze hebben daarbij jonge onderzoekers begeleid. Onderzoekers die een Vici-subsidie krijgen toegekend, bouwen hun onderzoeksgroep verder uit, vaak vooruitlopend op een structurele hoogleraarspositie, als ze die nog niet zouden hebben.

Prof. dr. Marleen Kamperman – Microfluïdische systemen om (bio)polymeer te ontwikkelen

Het onderzoek van prof. dr. Marleen Kamperman (Faculty of Science and Engineering) waarvoor zij een Vici ontvangt gaat over (bio)polymeer materialen. De draden van een fluweelworm zijn bijzonder plakkerig en stijf, de bek van een inktvis is extreem hard en spinzijde is ontzettend sterk. Om deze uitzonderlijke materialen te maken, gebruikt de natuur vloeibare fase-gescheiden biopolymeren, zogeheten coacervaten, als tussenstap in het maakproces. Door geleidelijke veranderingen in de oplosbaarheid wordt de vloeistof omgezet in de uiteindelijke vaste vorm. Onderzoekers maken dit natuurlijke proces na in microfluïdische systemen, om zo een methode te ontwikkelen waarmee (bio)polymeer materialen op een gecontroleerde en milieuvriendelijke manier gemaakt kunnen worden.

Prof. dr. Lisa Herzog – De arbeidsmarkt vanuit democratisch perspectief

Het beloonde project van prof. dr. Lisa Herzog (Faculteit Wijsbegeerte) onderzoekt hoe democratieën werk moeten begrijpen en organiseren. Dit project maakt gebruik van empirische en filosofische analyses van niet-standaard vormen van werk – digitaal werk, precair werk en migrantenwerk – om hedendaagse ontwikkelingen en hun implicaties voor de democratie te analyseren. Het project gaat ook in op de onopgeloste vraag naar de relatie tussen betaald en onbetaald werk en maakt gebruik van ideeëngeschiedenis om een democratische filosofie van werk te ontwikkelen, in dialoog met maatschappelijke groepen, waarmee de arbeidsmarkt vanuit democratisch perspectief kan worden gereguleerd.

Prof. dr. ir. Ming Cao – De besluitvorming van autonome robots

Het onderzoek van prof. dr. ir. Ming Cao (Faculty of Science and Engineering) waarvoor de Vici is toegekend richt zich op de besluitvorming van autonome robots. Nu we autonome machines steeds vaker in het bedrijfsleven en het dagelijks leven tegenkomen, wordt controle over besluitvormingsprocessen van deze systemen belangrijker. Dit project is geïnspireerd op sociale dieren (biologie), competitief menselijk gedrag (marketing) en collectieve opinievorming (sociologie). Met een multidisciplinaire benadering ontwikkelen we manieren om de besluitvorming van autonome robots te sturen, vooral robots die in teams werken en blootgesteld worden aan stochastische verstoringen. Het project zal de besturing van autonome robots verbeteren en de toepassing van robotteams verruimen, wat op de lange termijn ten goede zal komen aan slimme fabrieken en digitale samenlevingen.

Prof. dr. ir. Floris Foijer – Hoe kankercellen immuunherkenning ontwijken

Prof. dr. ir. Floris Foijer (UMCG) is beloond met een Vici-financiering voor zijn onderzoek naar kankercellen. Kankercellen maken vaak fouten in het verdelen van hun chromosomen. Dit heet chromosomale instabiliteit. Voorgaand onderzoek laat zien dat deze fouten in gezonde cellen het immuunsysteem activeren, maar dat kankercellen dit omzeilen. Het team van Foijer gaat onderzoeken hoe kankercellen dit precies doen om manieren te vinden die ervoor zorgen dat het immuunsysteem deze slordige kankercellen alsnog opruimt. Hiervoor moeten onderzoekers de kankercellen dus te slim af zijn. Dit kan mogelijk door het immuunsysteem te heractiveren. Mocht dit de onderzoekers lukken, dan biedt dat hoop voor veel patiënten. Chromosomale instabiliteit komt namelijk voor bij 80% van de kankersoorten.

Toekenning Vidi

Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Met deze beurs kunnen zij de komende vijf jaar een eigen, vernieuwende onderzoekslijn ontwikkelen en een onderzoeksgroep opzetten.

Dr. Johannes Klein – Goud en zuurstof: van vijanden vrienden maken

Het project van r. Johannes Klein (Faculty of Science and Engineering) onderzoekt de problematische relatie tussen de elementen goud en zuurstof, en hoe deze relatie kan worden verholpen om nieuwe technieken te ontwikkelen voor de modificatie van organische verbindingen. Deze nieuwe methodes zullen twee goudatomen gebruiken om nieuwe katalysatoren te creëren, en licht gebruiken om ze te activeren. In deze katalysatoren zullen de twee goudcentra met elkaar communiceren om gezamenlijk de op zuurstof gebaseerde liganden te overtuigen om deel te nemen aan nieuwe reacties.

Dr. Nikolay Martynchuk – Op zoek naar monodromie in verstoringen van klassieke en quantum integreerbare systemen

Verschillende systemen in de natuurkunde, scheikunde en mechanica zijn verstoringen van integreerbare modellen, schrijft Nikolay Martynchuk (Faculty of Science and Engineering). Meetkundig gezien betekent dit dat de dynamica van dergelijke systemen bij benadering regulier is, terwijl hun quantum eigenschappen lokaal op een rooster kunnen worden gemodelleerd.Dit onderzoek is gericht op de volgende vraag: welk deel van de meetkunde van een integreerbaar model blijft onveranderd onder kleine verstoringen en kan daarom ook in het oorspronkelijke systeem aanwezig zijn? Deze vraag zult voornamelijk woorden onderzocht voor het zogenaamde fenomeen “quantum- monodromie”, en veralgemeniseringen daarvan, dat vaak in specifieke voorbeelden van integreerbare modellen voorkomt.

Dr. Tessa Quax – Hoe virussen de functie van archaea veranderen

Het onderzoek van Tessa Quax (Faculty of Science and Engineering) waarvoor zij een Vidi ontvangt gaat over Archaea. Archaea vormen het recentst ontdekte domein van levende organismen. Deze micro- organismen kunnen overleven op zeer diverse plekken, zoals in diepzeevulkanen en onze darmen. Virussen infecteren archaea. Tijdens zo’n infectie beïnvloeden virussen het gedrag van micro-organismen; ze veranderen bijvoorbeeld het celoppervlak waardoor ze beter aan materialen hechten of aan het immuunsysteem ontsnappen. Zulke veranderingen zijn bij virussen van archaea nauwelijks in kaart gebracht. Dit project geeft inzicht in de onderliggende mechanismen en stimuleert ontwikkeling van methodes om virus- geïnduceerde veranderingen van archaea te sturen. Daarmee helpt het de toepassing van archaea in bio-energie-productie en het herstellen van evenwicht in ons maag-darmkanaal.

Dr. Monique van der Wijst – Zijn je immuuncellen bestemd voor grootsheid of voor mislukking?

Het beloonde project van Monique van der Wijst (UMCG) onderzoekt immuuncellen. Ook al erven alle cellen in je lichaam hetzelfde DNA van je ouders, toch is er een grote diversiteit aan cellen in je lichaam: van huidcel tot hersencel. Zelfs als we inzoomen op cellen van exact hetzelfde type, blijkt dat deze ogenschijnlijke gelijke cellen er van binnen toch steeds iets anders uit zien en zich ook iets anders gedragen. Het is grotendeels onduidelijk waar de variatie tussen ogenschijnlijk gelijke cellen vandaan komt en hoe deze iemands gezondheid kan beïnvloeden. De onderzoeker zal een tijdsmachine voor cellen ontwikkelen om dit te onderzoeken voor immuuncellen en hun gedrag na blootstelling aan ziekteverwekkers.

Dr. Arianna Bisazza – Polyglot-machines: menselijk leren van morfologisch rijke talen

Het project van Arianna Bisazza (Faculteit der Letteren) wil de kwaliteit van taaltechnologie verbeteren voor wereldtalen die worden gekenmerkt door veel verschillende en complexe woordvormen (morfologie). Deze talen vormen een bijzondere uitdaging voor de huidige modellen voor machinaal leren. Het project laat zich inspireren door het menselijke proces van taalverwerving. Nieuwe modellen zullen worden gebouwd met behulp van het soort zinnen dat wordt gesproken tegen kinderen die zulke morfologisch rijke talen aan het leren zijn. De verbeterde modellen zullen ertoe leiden dat taaltechnologie ook voor deze wereldtalen beschikbaar komt.

Dr. Çigdem Bozdag – Migrantengeneraties in de digitale samenleving: een meerlagig onderzoek naar de invloed van sociaal-culturele factoren op digitale inclusie

Digitale technologieën effectief kunnen gebruiken is een voorwaarde geworden voor deelname aan veel gebieden van het sociale leven, schrijft Çigdem Bozdag (Faculteit der Letteren). Digitale inclusie betekent dat alle burgers dezelfde kansen hebben om deel te nemen aan de digitale samenleving. Dit project onderzoekt de digitale inclusie van migrantengeneraties in Nederland en ontwikkelt een nieuw conceptueel kader dat zich richt op de sociaal-culturele factoren die van invloed zijn op digitale inclusie. Het team zal gebruikers, beleid, overheidsinitiatieven en onderwijspraktijken analyseren - een gelaagde benadering om de overlap en verschillen tussen de perspectieven en behoeften van verschillende actoren te identificeren, als grondslag voor een effectiever digitaal inclusiebeleid.

Toekenning Veni

Veni is gericht op excellente onderzoekers die onlangs gepromoveerd zijn. De laureaten kunnen met dit bedrag gedurende drie jaar hun eigen onderzoeksideeën verder ontwikkelen.

De weg naar ontdekking van geneesmiddelen verlichten: fotochemische synthese van niet-naturale aminozuren

Dr. Sebastian Beil, Faculty of Science and Engineering

Fotochemische synthese van niet-natuurlijke aminozuren is een veelbelovende benadering voor de ontdekking van geneesmiddelen. Deze methode maakt gebruik van zichtbaar licht om nieuwe aminozuren te creëren die kunnen worden opgenomen in eiwitten of kleine moleculen om nieuwe kandidaat-geneesmiddelen te creëren met verbeterde eigenschappen zoals verhoogde stabiliteit of specificiteit. Milde fotochemische synthese van niet-natuurlijke aminozuren maakt ook de nauwkeurige controle van hun chemische structuur, wat kan leiden tot selectievere en effectievere kandidaat-geneesmiddelen. In dit project zullen nieuwe niet-natuurlijke aminozuren worden gemaakt met behulp van fotokatalyse met blauw licht om te zorgen voor een voorraad van deze krachtige bouwstenen voor toekomstige geneesmiddelen.

Destabilisatie van het archetypische team: oorzaken en gevolgen van dynamisch teamlidmaatschap

Dr. Stefan Berger, Faculteit Economie en Bedrijfskunde

In meer dan 90% van de organisaties werkt men in teams en er wordt elk jaar miljarden euro's geïnvesteerd in teamontwikkeling. Die teamontwikkelingsactiviteiten zijn gebaseerd op kennis over 'archetypische' teams waarin teamlidmaatschap fulltime en stabiel is. Dit is problematisch omdat tegenwoordig veel mensen in meerdere teams tegelijkertijd werken en regelmatig van team wisselen (= dynamisch teamlidmaatschap). Dit project ontwikkelt inzichten in hoe werknemers dit dynamische teamlidmaatschap ervaren. Deze inzichten worden gebruikt om een trainingsmodule te ontwikkelen gericht op het verbeteren van het functioneren van hedendaagse teams.

Hoe groter hoe beter, hoe kleiner hoe sneller: waarom groeien mannetjes en vrouwtjes verschillend?

Dr. J. A. ten Brink, Faculty of Science and Engineering

Bij veel dieren zien mannetjes en vrouwtjes er verschillend uit. Dit heeft gevolgen voor hoe we dierpopulaties moeten beschermen omdat mannetjes en vrouwtjes anders op omgevingsverandering reageren. De verschillen tussen de sekse staan echter vaak niet vast, maar veranderen tijdens het leven door omgevingsfactoren, bijvoorbeeld de hoeveelheid voedsel. De bioloog gaat in dit project onderzoeken hoe omgevingsfactoren invloed hebben op de evolutie van sekse verschillen en wat de consequenties zijn van die sekseverschillen voor de populatie.

Soevereiniteit, heiligheid, geweld en bekering in de Outremer: de kruistochten van Lodewijk IX in Arabisch en ‘Islamicate’ politiek denken

dr. Mohamad El-Merheb, Faculteit der Letteren

Dit project bestudeert de weerslag van het contact tussenbewoners van het Oostelijke Middellandse zeegebied en Latijns-christelijke kruisvaarders op het premoderne ’Islamicate’ politiek gedachtegoed. Het onderzoek richt zich op tot nu toe veronachtzaamde Arabische verhandelingen van Moslims, Joden en Christenen in combinatie met hun materiële cultuur, tot stand gekomen tijdens het verblijf van de kruistocht van Lodewijk IX aldaar. Doel is te demonstreren hoe en waarom een ideologisch project van een Franse koning in het Oosten nieuwe Islamitische ideeën over soevereiniteit, legitimiteit en het Latijnse Westen teweegbracht. Daardoor veranderden tevens Islamitische visies op heiligheid, rechtvaardiging van oorlogvoering en religieuze bekering fundamenteel.

Oriëntalisme optimaliseren? Het heroverwegen van de wereldwijde Joodse elite

Dr Sasha Goldstein-Sabbah, Faculteit der Letteren

Hoe bouwden Joden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA) transnationale filantropische, commerciële en diplomatieke netwerken op tussen 1860-1948? Met behulp van documenten uit private en institutionele archieven onderzoekt dit project de invloed van de Joodse gemeenschap in de MENA-regio en daarmee de relatie tussen transnationale religieuze netwerken en imperialisme. Door de invloed van Joodse gemeenschappen buiten Europa te bestuderen, werpt het project nieuw licht op aannames over centrum en periferie in het rijk. Mijn hypothese is dat de Joodse gemeenschap, binnen de context van de Europese imperialistische ambities, voortdurend de sociale normen en politieke verwachtingen van de kolonisator uitdaagde.

In beweging: beeldvorming van voortplantende spingolven in tweedimensionale magneten

Dr. S. Kurdi, Faculty of Science and Engineering

Onze toenemende afhankelijkheid van technologie vraagt om kleinere en energiezuinigere elektronica. De onderzoeker zal een nieuw instrument met ultrahoge resolutie ontwikkelen om gekoppelde magneten af te beelden op atomaire schaal als een eerste stap naar de ontwikkeling van energiezuinige nano-apparaten om aan de eisen van de huidige informatie technologie te voldoen.

Deciphering the Glyco-code of Head and Neck Cancer by Generating a Single Cell Glycomics Workflow

Dr. Guinevere Lageveen-Kammeijer Faculty of Science and Engineering

Onze cellen zijn bedekt met een dichte laag van suikers. Wanneer dit niet volledig en correct gebeurd dragen deze structuren bij aan het kwaadaardige fenotype van kankercellen doordat ze de proliferatie (vermenigvuldigen), metastase (uitzaaiingen) en immunosuppressie bevorderen. In dit project zal ik de kwaadaardige suikercodering van hoofd-halskanker ontcijferen door het ontwikkelen van een innovatieve analyse methode. Door minimale monsterhoeveelheden te gebruiken (een enkele cel), monstervoorbereidingsstrategieën te optimaliseren en te combineren met geavanceerde analyse technieken zal ik in staat zijn om veranderingen te lokaliseren die uiteindelijk kunnen worden benut voor gepersonaliseerde prognose en behandelingsstrategieën voor hoofd-halskanker.

De rol van vocht en zout in acuut hartfalen

Dr. Jozine ter Maaten, Cardiology UMC Groningen

Patiënten met acuut hartfalen houden vocht vast, maar dit zit niet bij iedere patiënt op dezelfde plek. Op dit moment worden alle patiënten echter wel op dezelfde manier behandeld. Dit onderzoek kijkt specifiek naar patiënten met acuut hartfalen met veel vocht in de weefsels en leert ons wat de rol van opslag van zout in de weefsels is en of het toedienen van zout juist leidt tot betere behandeling van het overtollige vocht.

(Her)vormen moderatie van platformcontent

Dr. João C. Magalhães, Faculteit der Letteren

Het vermogen van sociale mediaplatforms om te definiëren en te bepalen wat verwerpelijk en wenselijk is (moderatie van platformcontent), heeft de vrijheid van meningsuiting wereldwijd gevormd.

Toch is er weinig bekend over de totstandkoming van deze bestuursregimes. Welke belangen namen platformen ter harte en welke negeerden ze bij het navigeren van de unieke politieke technische, juridische, en economische dimensies van het controleren van publieke uitingen.

Dit project zal kritieke momenten in de ontwikkeling van moderatieregels bestuderen. De bevindingen worden gebruikt om een blauwdruk te creëren voor het herzien van moderatietechnieken en -procedures, waarbij open datasets worden geproduceerd.

Rituelen in beweging: diasporische religie van christelijke Palestijnse vluchtelingen, 1948-heden

Dr. E. S. Marteijn, Faculteit der Letteren

Het overgrote deel van de christelijke Palestijnen wereldwijd woont in de diaspora. Wetenschappelijke kennis over deze gemeenschappen is schaars. Dit onderzoeksproject brengt het ontstaan van christelijke Palestijnse vluchtelingengroepen van 1948 tot het heden in kaart, en beschrijft de globale netwerken waartoe zij behoren. Onderzocht wordt hoe hun theologische gedachtegoed en religieuze praktijken worden beïnvloed in conflictsituaties en door gedwongen migratie. Drie contexten staan centraal: Israël (intern ontheemden), Libanon (migratie binnen de regio) en Duitsland (migratie buiten de regio). Dit project brengt bovendien een interdisciplinair theoretisch raamwerk tot stand dat helpt de relatie tussen religie en vluchtelingen beter te begrijpen.

High-resolution galaxy kinematics at z=3: a new perspective on the interplay between ordinary and dark matter in driving galaxy evolution

Dr. F. Rizzo, Faculty of Science and Engineering

Bijna 40 jaar geleden ontdekten sterrenkundigen dat nabij gelegen sterrenstelsels zo snel roteren dat de zwaartekracht, gegenereerd door gas en sterren, het sterrenstelsel niet bij elkaar kan houden. Dit leidde tot het idee dat iets anders het sterrenstelsel bij elkaar houdt; een vorm van onzichtbare, donkere materie. Tot op de dag van vandaag is de aard van deze donkere materie een mysterie gebleven. Door gebruik te maken van nieuwe data van verre sterrenstelsels zal dit onderzoek duidelijk maken waar deze vreemde uit bestaat. Ook krijgen we inzicht in de vorming en opbouw van sterrenstelselstructuren in het vroege universum.

Profilering en opsporing van gevaarlijke plasmacellen bij de ziekte van Sjögren

Dr. Tobit Steinmetz, Reumatologie en klinische immunologie UMC Groningen

Antistoffen zijn eiwitten gemaakt door ons lichaam die beschermen tegen virussen en bacteriën. Antistoffen kunnen ook schadelijk worden voor ons eigen lichaam. De meeste mensen met Sjögren hebben schadelijke antistoffen die de productie van speeksel en tranen kunnen verminderen en het risico op bloedkanker verhogen. Dit onderzoek genereert een profiel van plasmacellen die deze schadelijke antistoffen produceren. De onderzoekers willen gebruik maken van deze profielen om een behandeling te vinden die alleen de schadelijke plasmacellen aanpakt, maar beschermende plasmacellen ontziet.

Kernel-based control theory of nonlinear systems

Dr. ir. Henk van Waarde, Faculty of Science and Engineering

Conventionele digitale computers gebruiken een grote hoeveelheid energie. De visie van neuromorfe computers is om berekeningen op dezelfde manier uit te voeren als het menselijk brein. In dit project zal de onderzoeker baanbrekende wiskundige modellen van neuronen ontwikkelen. Deze modellen zullen de basis vormen voor een theorie van energiezuinig neuromorf berekenen met een kleine ecologische voetafdruk.

Why misfortunes often come together: understanding the gut microbiome’s role in the co-occurrence of cardiometabolic and kidney diseases

Dr. Daoming Wang, Universitair Medisch Centrum Groningen

Cardiometabole ziekten (CMD) en chronische nierziekten (CKD) komen vaak tegelijkertijd voor, waardoor de behandeling moeilijker wordt en de mortaliteit toeneemt. Darmmicroben worden geassocieerd met zowel cardiometabole als niergezondheid, maar de causale bacteriële genen en moleculaire routes die ten grondslag liggen aan CMD en CKD blijven onduidelijk. Dit project duikt in de DNA-code van darmbacteriën om bacteriële genen te identificeren die zowel cardiometabole als niergezondheid reguleren en om nieuwe moleculaire routes te karakteriseren die CMD en CKD verbinden.

Effects of heat waves on marine communities in shallow coastal seas

Dr. Oscar Franken, Faculty of Science and Engineering & NIOZ Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee

Een toename in frequentie en intensiteit van hittegolven kan een sterk effect hebben op het leven in ondiepe zeeën. Vooral op locaties die tijdens eb droogvallen kunnen deze temperaturen erg hoog zijn, waardoor soorten die ondiep leven een grotere kans hebben om dood te gaan. Ik gebruik informatie over soorten in de Nederlandse Waddenzee om te testen of de soortensamenstelling van bodemdieren veranderd na een hittegolf. In experimenten test ik of de geobserveerde verschillen verklaard kunnen worden aan de hand van de hittetolerantie van soorten. Kennis hierover is van belang om beter te kunnen anticiperen op de effecten van klimaatverandering.