Tien jaar tegels wippen

Stichting Steenbreek vierde op 9 oktober haar 10-jarig jubileum in het Forum. De stichting heeft de afgelopen tien jaar het enthousiasme van burgers voor het ontstenen en vergroenen van hun tuinen zien groeien. Ondertussen zijn 120 gemeenten bij Steenbreek aangesloten. Dit alles begon, iets meer dan tien jaar geleden, bij de RUG.

^{Tekst: Marit Nygard, Wetenschapswinkels RUG}

Piet Kuiper, emeritus hoogleraar Plantenecologie, zag een zorgelijke trend. Zijn huiselijke omgeving in Haren werd steeds grijzer. Steeds meer buren betegelden hun gehele voor- en achtertuin. Lekker makkelijk, maar voor een plantenecoloog een doorn in het oog. Niet alleen vanwege het uitzicht, maar vooral vanwege de schade voor de stedelijke ecologie. In 2013 stond de stadsecologie als vakgebied nog in de kinderschoenen, maar Kuiper was zijn tijd vooruit. Hij mobiliseerde een aantal vakgenoten in Wageningen en elders en schakelde de Bèta wetenschapswinkel van de RUG in. Het "comité ter ontmoediging van de verstening van particuliere tuinen'' was geboren.

Er lag al meteen een stevige wetenschappelijke uitdaging. Om je heen kijken is niet genoeg om je tegen verstening hard te maken. Er waren methodes en modellen nodig om de mate van verstening te meten en de gevolgen voor de stedelijke ecologie te onderzoeken. Cirsten Zwaagstra, masterstudent Milieukunde aan de RUG, pakte deze uitdaging op en onderzocht de verstening in een aantal wijken in Groningen en de gevolgen voor de waterhuishouding en hittestress.

Daar bleek genoeg ecologisch onderzoek te doen. Er waren geen kaarten van de stad waarin het mogelijk was om te zien wat mensen in hun eigen achtertuinen deden. Daarnaast bestonden er nog geen drones, dus de enige oplossing was om bij mensen langs te gaan, één buurt per keer. De pilot van het project werd gedraaid in de Professorenbuurt, en direct werd er ontzettend veel betegeling gemeten.

Maar waarom is dit zo’n probleem? Betegeling zorgt ervoor dat regenwater direct in putten en het riool loopt. In groene tuinen wordt het water langer vastgehouden door de grond. Zo voorkom je riooloverstort en overstromingen bij zware buien. Tegels houden ook veel meer hitte vast. Dit zorgt ervoor dat het in Groningen op hete zomerdagen- en nachten significant veel warmer is dan in het Ommeland. Dit heeft verschillende effecten, waaronder problemen met infrastructuur zoals bruggen en onze drinkwaterkwaliteit, tot ernstige gezondheidsklachten en zelfs een verhoogd aantal sterfgevallen. Steden kampen steeds meer met deze problemen naarmate het klimaat verandert.

Er bleek dus snel dat er meer aandacht nodig was voor dit probleem, en inmiddels bloeide het “comité der ontmoediging van de verstening van particuliere tuinen” op. De lange naam was echter wel toe aan vervanging; Dit werd Stichting Steenbreek.

Wat is Steenbreek?

Stichting Steenbreek heeft in haar tien jaar bestaan veel verschillende dingen gedaan, van tegelwip-wedstrijden en stoeptegel-ophaalmomenten tot actieve impact op gemeentelijk beleid. Met vier kernthema’s (biodiversiteit, klimaatadaptatie, sociale cohesie en gezondheid) beslaat de stichting een breed veld.

Wout Veldstra, destijds stadsecoloog van Groningen, werd de spin in het web. De stadsecologie is nog jong; Veldstra was de vijfde stadsecoloog van Nederland. Stadsecologie riep eerst veel weerstand op bij grote natuurorganisaties. De stad, die “toch al niet meer te redden” zou zijn, zou alleen maar de aandacht weghouden bij natuurgebieden en parken. Gelukkig bleek het allemaal niet zo zwart wit. Natuur is net zo goed in de stad te vinden - als je niet oplet, kruipt ze tussen alle tegels door.

Toen in 2015 in Parijs het klimaatakkoord werd gesloten, kwam Steenbreek in een stroomversnelling. Met de nieuwe focus op hitte en biodiversiteit was de missie van Steenbreek opeens het middelpunt van de aandacht, en samenwerkingen kwamen van links en van rechts. De Stichting heeft altijd veel focus gehad op onderzoek, en heeft dit altijd ook in samenwerking met studenten gedaan. Zo kan studentenonderzoek van de Wetenschapswinkels leiden tot een nationaal fenomeen en heel veel natuurbeleid.

De stichting heeft net een reorganisatie achter de rug, en steekt haar neus recht vooruit voor de toekomst. Voorzitter Wout Veldstra, nu 74, is van plan nog wel eventjes in positie te blijven, maar gaat het stokje dan overdragen.

Want na tien jaar is het enthousiasme nog te merken. Op de Groendag, die in het Forum plaatsvond, heerste een opgewekte sfeer. Alle aanwezigen hadden iets met groen van doen - van ambtenaren tot steenbrekers. Op de Groendag werd de prijs voor Steenbreker van het jaar uitgereikt aan de organisatie en de burgers die de meest impactvolle groen-actie hebben uitgevoerd. Hierbij werd niet alleen gelet op de hoeveelheid groen die is toegevoegd, maar ook vooral op de aanpak en de sociale impact.

Met de groeiende aandacht voor stedelijke ecologie wordt duidelijk dat de biodiversiteit in steden vaak groter is en meer potentie biedt dan bijvoorbeeld het ''groene asfalt" van weidegebieden om de stad. En wat meer is: natuur in de stad motiveert burgers om hieraan een steentje bij te dragen, collectief tegels uit hun tuin en stoep te wippen en hun omgeving te vergroenen. Dat is de verdienste van Steenbreek. Piet Kuiper (helaas overleden) zou er trots op zijn.

Meer informatie

• Steenbreek.
• Wetenschapswinkels RUG.