Millennials erven miljarden – maar krijgen het geld eigenlijk te laat
‘Omvang erfenissen in vijftien jaar verdubbeld’, ‘Millennials straks rijkste generatie ooit’, ‘Steeds meer ruzie over erfenissen’: de groeiende omvang van erfenissen staat volop in de belangstelling in de media. Hoogleraar Leon Verstappen pleit voor slimme vermogensplanning: ‘Waarom regelen we niet beter dat kinderen de erfenis krijgen als ze hem écht nodig hebben?’
Tekst: Esther van der Meer, Faculteit Rechtsgeleerdheid / Foto’s: Henk Veenstra
Nu de babyboomgeneratie langzaam de leeftijd van de zeer sterken bereikt, zal de komende jaren enorm veel vermogen vererven. Het vermogen van de Nederlanders was in 2023 in totaal zo’n 2.600 miljard euro. Ongeveer 1.000 miljard euro was in handen van zestigers, het pensioen nog niet meegerekend.
Hoe geef je een goede bestemming aan al dat geld?
Een enorm bedrag dat via schenkingen en erfenissen een nieuwe bestemming krijgt. Meestal familie, maar ook goede doelen. En daarmee komt ook het recht om de hoek kijken. Want hoe geef je een goede bestemming aan al dat geld? Verstappen: ‘Daar denken mensen nog veel te weinig over na. Dat we dood gaan is een zekerheid voor iedereen, maar wanneer dat zover is, is voor ons allemaal een verrassing. Dus kun je het maar beter op tijd goed regelen. Mijn advies zou zijn: mensen, maak op tijd je testament.’
Leon Verstappen is hoogleraar privaatrecht, in het bijzonder notarieel recht, en houdt zich al een kwarteeuw bezig met uiteenlopende facetten van het relatievermogensrecht, het erfrecht, het ondernemingsrecht, het onroerend goedrecht en wetgeving rond notarissen. Vooral de eerste twee onderwerpen raken iedereen. ‘Iedereen die gaat samenwonen, trouwen of erft van ouders krijgt met het privaatrecht te maken. Dan gaan deze onderwerpen vanzelf leven’, zegt hij glimlachend.
Verrassend veel niet geregeld
Voor iets wat zoveel mensen aangaat, wordt er nog verrassend weinig over gesproken en is er ook verrassend veel niet geregeld. Verstappen: ‘Mensen denken: dat komt later nog wel. Neem samenwonen. Dat doen steeds meer stellen zonder dat ze zijn getrouwd. Heb je geen samenlevingsovereenkomst of testament, dan kun je van een koude kermis thuiskomen als een van de twee overlijdt. Dan sta je als langstlevende partner met lege handen.’
Zaken goed regelen, ingewikkelde constructies vereenvoudigen, problemen oplossen; kortom: het recht beter maken, dat is de rode draad in de carrière van Verstappen. En dat doet hij in de volle breedte van het privaatrecht. Zo heeft hij de wetgeving die gaat over wat met je vermogen gebeurt als je gaat trouwen gemoderniseerd. Dat tegenwoordig is geregeld dat bij een scheiding alleen het kapitaal verdeeld wordt dat echtgenoten samen hebben opgebouwd, maar niet erfenissen en schenkingen en voorhuwelijks eigen vermogen, is zijn verdienste.
Maar hij houdt zich ook bezig met het verbeteren van levenstestamenten, alimentatie, de legitieme portie (het bedrag waarop een kind aanspraak kan maken als het door een ouder is onterfd) of hoe het recht een antwoord kan geven op nieuwe uitdagingen.
Bijvoorbeeld op het terrein van verduurzaming of digitalisering. Hoe kun je samen met mensen die in de buurt wonen zonnepanelen aanschaffen en gezamenlijk exploiteren? Hoe moet het recht omgaan met digitale assets in nalatenschappen zoals cryptocurrencies (Bitcoins) of non-fungible tokens die waarde hebben? ‘Ik oriënteer me graag breed. Maar de kernvraag is denk ik steeds: hoe kan ik het recht beter maken?’
Waarom zijn er 400 modellen voor hypotheekakten?
Zo is er net een voorstel klaar om hypotheekaktes te vereenvoudigen. ‘Er zijn in Nederland 144 hypothecaire financiers die werken met ongeveer 400 modellen voor akten om het hypotheekrecht te vestigen. Die zijn vaak heel ingewikkeld geformuleerd. Terwijl die akten eigenlijk allemaal hetzelfde beogen. Waarom maak je daar dan niet één eenvoudige versie van?’ Dat model ligt er nu, begrijpelijk voor iedereen én juridisch sluitend. ‘Ik hoop dat het ook echt gebruikt gaat worden, maar dat is wel moeilijk om erdoor te krijgen. Banken zijn niet de makkelijksten om te overtuigen.’
Waar hij misschien wel het meest trots op is, is de Land Portal, een internationale openbaar toegankelijke bron met informatie en datasets over land governance; grondgebruik en beheer van land en hulbronnen wereldwijd. ‘Dat is een beetje een uit de hand gelopen project, waarvoor ik de hele wereld heb afgereisd om dingen van de grond te krijgen. Ineens moest ik elk jaar een aantal keren naar Washington en Rome, zat ik in Quito, Dakar, Kaapstad, Beijing of Jakarta.’
Het resultaat is een stichting met zo’n tien medewerkers die samenwerkt met meer dan 2800 organisaties wereldwijd om informatie en data te ontsluiten voor eenieder die het wil gebruiken. ‘Het gaat dan over allerlei land gerelateerde kwesties zoals klimaatverandering, corruptie, voedselveiligheid, gender en grootschalige investeringen in land.’
Aan de slag met de notaris
Het volgende waar hij zijn tanden in zou willen zetten, is de vraag hoe de notaris de klant beter kan voorlichten en adviseren. De directe aanleiding zijn twee uitzendingen van Avro/Tros-onderzoeksprogramma Radar over grondspeculatie in Nederland waarvoor hij als deskundige werd gevraagd.
Grondhandelaren verdienen goud geld door landbouwgrond op te kopen, die vervolgens in kleine stukjes te verdelen en tegen hoge prijzen door te verkopen aan particulieren onder het valse voorwendsel dat er woningbouw gepland is op deze locaties. ‘Pure misleiding, misschien wel oplichting. Wat mij zo verbaasde was dat deze mensen, toch helemaal geen dommeriken, geen idee hadden waar ze hun handtekening onder zetten. Als ze de voorwaarden goed hadden gelezen, hadden ze gezien welke risico’s ze liepen, maar ze waren verblind door de belofte van gouden bergen.’
Daar komt de notaris om de hoek kijken. ‘De notaris is een tolk: die heeft de taak om mensen helder uit te leggen waar ze voor tekenen en welke risico’s ze lopen.’ Het bracht hem op het idee om het werk van de notaris onder de loep te nemen. ‘Hoe kan de notaris mensen beter voorlichten, hoe kan hij zaken duidelijker uitleggen? Dat wil ik graag onderzoeken. Niet in mijn eentje, maar samen met deskundigen van andere disciplines zoals taal- en communicatiewetenschappers, én de beroepsgroep.’ Het onderzoeksvoorstel ligt klaar, nu nog de financiering.
Meer erfbelasting
Nog even terug naar die miljarden uit erfenissen die de komende jaren vrij komen. Kan daar ook nog iets beter? ‘Jazeker. In de eerste plaats kunnen we best wat meer belasting betalen over die erfenissen. Sommigen zien erfbelasting als gelegaliseerde diefstal. Mensen zeggen altijd: daar is al belasting over betaald. Maar dat is natuurlijk flauwekul. De erfgenamen, hebben daar helemaal niets voor gedaan, hebben er ook niet eerder belasting over betaald en de belasting die ze moeten betalen is met maximaal 20% best bescheiden. Dat ligt ook nog altijd lager dan de percentages aan inkomstenbelasting die we betalen over het loon waarvoor we hebben gewerkt.’
Maar dat vindt hij niet het meest interessante. ‘Wanneer krijgen mensen erfenissen? Met de huidige levensverwachting is dat rond hun vijftigste, zestigste. Terwijl: wanneer heb je dat geld nodig? Als je jong bent. Waarom zorg je er dan niet voor dat de kinderen met familiegeld worden geholpen als ze het echt nodig hebben? Kinderen een goede opleiding bekostigen of helpen met de aankoop van hun eerste huis is veel belangrijker dan een som geld pas krijgen als je je schaapjes al lang en breed op het droge hebt. Geef met de warme hand.’