Liekuut | Topsport is een verbinder én een waardevolle proeftuin

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we regelmatig de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

Is topsport alleen leuk voor de mensen die het doen? Er gaat geld en aandacht naartoe, er zijn speciale regelingen voor studenten die topsport doen, kranten staan bol van het sportnieuws, maar wat levert het ons, als maatschappij, op? Nou, ontzettend veel zegt Adjunct Hoogleraar Talentontwikkeling Ruud den Hartigh. Naast dat het ons verbindt en inspireert, levert topsport een schat aan data waarmee we veel kunnen leren over menselijk gedrag waar we maatschappij breed uiteindelijk baat bij hebben.

Gemeenschap

‘Ik zie dat topsport inspireert en verbindt. Tijdens een WK kleurt alles oranje, en daardoor voedt voetbal een zekere saamhorigheid in de maatschappij. Niet alleen bij Oranje, maar ook op lokaler niveau, ook bij FC Groningen komen mensen uit verschillende lagen van de samenleving samen. Zo kan voetbal een voedingsbodem zijn voor saamhorigheid, respect en gemeenschap.

Grote sportclubs zetten zich daarnaast in voor hun gemeenschap. Denk bijvoorbeeld aan Kids United, een voetbalclub voor kinderen met een beperking die in 2011 werd ‘geadopteerd’ door FC Groningen. Of de Scholentour waarbij FC Groningen langs scholen in de provincie gaat om beweging en gezondheid te bevorderen bij kinderen. Deze maatschappelijke initiatieven zie je bij verschillende profclubs in voetbal en daarbuiten, zowel in Nederland als het buitenland. Hiermee worden topsport, en het bereik van topsportorganisaties, als het ware gebruikt om maatschappelijke impact te creëren.’

Platform

‘Ook individuele sporters zetten zich van oudsher in voor de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan Muhammad Ali, die zijn platform als bokser gebruikte om op te komen voor sociale gelijkheid en de burgerrechtenbeweging in de VS. Of Billie Jean King, een tennisster die haar bekendheid gebruikte om te strijden voor gendergelijkheid in haar sport. Maar ook recentelijker: de foundations van Richard Krajicek, Esther Vergeer en Johan Cruijff zetten zich in voor maatschappelijke doelen. Deze doelen sluiten aan bij het verbeteren van fysieke en mentale ontwikkeling van kinderen en jongeren, met name kinderen voor wie sporten niet vanzelfsprekend is. Door gebruik te maken van de status van (oud) topsporters en hun netwerken, kan meer impact gecreëerd worden.’

Idolen

‘Inspireren topsporters? Nou, het vermeende ‘Ard & Keessie-effect’, het idee dat de schaatssport ontzettend zou groeien, omdat Ard Schenk en Kees Verkerk prijzen binnen sleepten, lijkt niet écht te bestaan. Bij sommige sporten is er soms een kleine boost na een Nederlands succes op de Olympische Spelen, bijvoorbeeld, maar dat neemt ook vaak weer af. Op zich is dat wel logisch: als Max Verstappen wint, gaan er niet ineens veel meer mensen karten. Karten is een dure sport, en niet iets wat je overal kunt doen. Er zijn namelijk veel meer factoren die bepalen aan welke sporten kinderen kunnen en willen doen. Maar hoewel topsporters niet direct voor nieuwe aanwas lijken te zorgen, zijn topsporters bínnen hun sport wel voorbeelden waar jongere sporters naar opkijken: de winst op het WK korfbal inspireert kinderen misschien niet om te beginnen met korfbal, maar het werkt wel inspirerend voor de kinderen die korfballen.

Top-proefdieren

‘Daarnaast kun je in sport processen bestuderen die op andere plekken lastig te onderzoeken zijn. Als je wilt weten hoe mensen reageren op stress kun je een aantal dingen doen: wachten tot iemand iets stressvols meemaakt - wat zich vaak lastig laat plannen, of je werkt ze bewust helemaal in de stress. Maar dat is ethisch gezien niet erg verantwoord. In de sport heb je een context waarin mensen – eigenlijk vrijwillig – stressvolle situaties opzoeken. Het sportveld is bijna een proeftuin waarin mensen te maken krijgen met stress, tegenslagen, en waarin je kunt bestuderen hoe zij daarmee omgaan. Je weet dat er tegenslagen zullen komen, je weet wanneer de wedstrijden zijn, je weet wanneer er zware trainingsperiodes zijn. Kortom: je weet precies wanneer je die sporters kunt meten om zo te onderzoeken hoe ze lichamelijk en mentaal reageren op stress en hoe ze herstellen. Maar er zijn ook andere interessante processen die zich afspelen op het sportveld, denk bijvoorbeeld aan leiderschap of teamdynamiek: je kunt heel nauwkeurig bestuderen hoe een team samenwerkt. De uitkomst van die samenwerking of de efficiëntie van de trainingen is vervolgens goed te kwantificeren aan de hand van gescoorde punten en gewonnen wedstrijden. Een seizoen lang een basketbalteam volgen is daarbij een stuk eenvoudiger dan het volgen van een afdeling van een bedrijf of universiteit.’

Weg naar de top

‘Die inzichten kunnen we ook heel goed toepassen op andere situaties. Wat we leren van een topsporter die herstelt van een tegenslag of blessure, kunnen we ook toepassen bij het herstellen van een burn-out of een ongeluk. Of denk aan sensoren die atleten dragen om lichamelijke en mentale veranderingen te monitoren. Dat soort tools en gegevens zijn ook buiten de sport ontzettend nuttig, en de innovatie vanuit de topsport kan daarbij worden vertaald naar bijvoorbeeld defensie, de zorg en het onderwijs. Of denk aan het selecteren en ontwikkelen van talent. Doordat er binnen de sport veel gegevens beschikbaar zijn, is het mogelijk om ontwikkelingstrajecten van sporters te analyseren. We zien nu vaak dat sporters al vroeg geselecteerd worden met het idee dat die jonge sporters later de top kunnen halen. Uit ons onderzoek onder duizenden voetballers blijkt echter dat het anders zit. Er zijn veel verschillende ontwikkelpaden naar de top, en vroege indicatoren van toekomstig succes zijn lastig te identificeren. Dit soort inzichten rondom de selectie en ontwikkeling van kinderen zijn niet alleen waardevol voor de sport, maar inspireren ook inzichten en toepassingen in andere domeinen. Denk, bijvoorbeeld aan het onderwijs en de leeftijd waarop betrouwbare schooladviezen gegeven kunnen worden. . Kortom, topsport is een prachtige proeftuin om kennis op te doen over ontzettend veel verschillende aspecten van mensen en hun gedrag.’

Meer informatie

• Ruud den Hartigh
• Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken