Wetenschap Werkt | Bewegend leren maakt kinderen vaardiger

De wetenschap draagt dag in, dag uit bij aan oplossingen voor uiteenlopende maatschappelijke problemen. Van nieuwe medicijnen tot slimme oplossingen voor de landbouw; ons onderzoek helpt de maatschappij vooruit. Dit is echter niet altijd meteen zichtbaar. In de nieuwe rubriek Wetenschap Werkt, delen we daarom verhalen die gaan over concrete innovaties, producten en ideeën om te laten zien dat wetenschap werkt!

Door basisschoolkinderen bewegend taal en rekenen te leren verbetert hun aandacht en taakgerichtheid. Door drie keer per week een half uur de lesstof springend en joggend tot zich te nemen gaan de resultaten op toetsen erop vooruit. Na twee jaar is er een significante verbetering te zien bij met name spelling en rekenen.

Dit was de uitkomst van een onderzoek onder 500 basisschoolleerlingen van groep 4 en 5 gedurende twee jaar geleid door bewegingswetenschapper Esther Hartman. De uitkomsten leidden tot het Fit en Vaardig lesprogramma wat in 2024 door inmiddels ruim 300 klassen in het land werd gebruikt. Het onlineprogramma bevat zo’n 800 verschillende lessen die leerkrachten gemakkelijk via een app in de klas kunnen opstarten.

Het onderzoek

Het idee voor het onderzoek ontstond naar aanleiding van de resultaten van een schoolprogramma in de Verenigde Staten, vertelt Hartman: ‘Ze hadden op scholen lesprogramma’s geïmplementeerd om overgewicht bij kinderen tegen te gaan. Die lessen waren niet gericht op rekenen en taal, maar puur om meer te bewegen. Als bijvangst zagen ze echter dat kinderen vooruitgingen op school. Toen dachten wij: zou het ook zo kunnen zijn dat door bewegend de lesstof tot je te nemen, schoolprestaties verbeteren?’

Het was nog een hele uitdaging om in de drukke schoolprogramma’s ruimte te vinden om het lesprogramma uit te proberen. Uiteindelijk zijn 12 scholen bereid gevonden om twee jaar lang dezelfde groep leerlingen te volgen, naast een controlegroep (randomized controlled trial). Er werd drie keer per week 30 minuten via de methode geleerd. Kinderen moesten door bepaalde bewegingen te maken of door te springen een antwoord geven op bijvoorbeeld een rekensom. Tussen de opdrachten door werd op de plaats gejogd of gemarcheerd.

Taakgerichtheid verbetert

Ten opzichte van de controlegroep verbeterde de schoolprestaties van de interventiegroep in die periode. Hartman: ‘We vonden na een jaar al verbetering op rekenen en na twee jaar op de automatisering van het hoofdrekenen, zoals tafels. Daarnaast vonden we na twee jaar een verbetering op spelling en in citoscores.’
Wat vooral naar voren kwam in het onderzoek was dat leerlingen na de bewegingslessen taakgerichter bezig waren en dus geconcentreerder met hun werk bezig. Dat kregen de onderzoekers ook terug van leerkrachten.

Ze legt uit: ‘Wanneer je beweegt komen er stoffen vrij in je brein zoals adrenaline, waardoor je aandacht verbetert. Daarnaast krijg je van meer beweging betere cognitieve vaardigheden waardoor je hersenen beter gaan werken. Door de combinatie van bewegen en leren werd bovendien beter voldaan aan de bewegingsrichtlijn van een uur matig tot intensief bewegen per dag, waar op school tegenwoordig steeds minder tijd voor is.’

Freddie Fit en Femke Vaardig

Na het onderzoek en het afronden van twee promotietrajecten is het programma inmiddels ondergebracht bij het bedrijf Springlab. Die hebben het programma geschikt gemaakt voor de markt. Met 800 verschillende lessen laten de avatars Freddie Fit en Femke Vaardig kinderen enthousiast bewegend leren. Zo is er genoeg lesstof om een heel schooljaar te vullen. Uit cijfers blijkt dat ruim 17.000 leerkrachten een account hebben aangemaakt. ‘Na het onderzoek bleek dat er behoefte was aan verschillende lessen, ook losse, die leerkrachten zelf via een app kunnen downloaden en opstarten. Freddie en Femke zijn karakters waar kinderen zich goed mee kunnen identificeren en die de aandacht vasthouden,’ vertelt Hartman.

Pilot speciaal basisonderwijs

Hartman heeft recent een pilot onderzoek afgerond in het speciaal basisonderwijs. Daar kwamen interessante nieuwe bevindingen uit. ‘We kregen verzoeken van leerkrachten om eens te kijken naar aangepaste lessen voor leerlingen in het SBO. Die kunnen minder goed uit de voeten met de bestaande lessen, vertelt Hartman. ‘Door leerkrachten al te betrekken bij ontwerpproces werden speciale lessen op maat gemaakt. Zo is bijvoorbeeld klokkijken iets waar die leerlingen moeite mee hebben en waar dus mooi een les voor gemaakt kon worden. Ook zijn de lessen korter dan in het reguliere onderwijs.’

Met enkele aanpassingen en duidelijke instructies bleek dat leerlingen in het SBO iets minder intensief bewogen, maar wel taakgerichter en dus geconcentreerder bezig waren tijdens de Fit en Vaardiglessen. Dat was iets wat bij leerlingen in het reguliere onderwijs vooral direct ná de lessen verbeterde. Ook bleek dat andere bewegingen leuker gevonden werden. Nu wordt er gekeken om een volledig jaarprogramma voor het SBO te ontwikkelen. Ook wil Hartman gaan onderzoeken of de motorische vaardigheden van SBO-leerlingen verbeteren door de bewegingslessen. ‘Maar dat is iets voor de toekomst,’ besluit ze.

Wil je meer weten over Wetenschap werkt? Bekijk dan de overzichtspagina voor alle edities.