Hoe kijken creatieve zzp’ers in Noord-Nederland naar de toekomst?

Universitair hoofddocent Kunstsociologie dr. Sara Strandvad van de Faculteit der Letteren doet onderzoek naar de positie van freelancers in de culturele sector in Noord-Nederland. Hoe gaan zij om met de vele uitdagingen die ze tegenkomen, en hoe kijken ze naar de toekomst? Het onderzoek is een samenwerking met onder meer de gemeente Groningen. De gemeente zal de aanbevelingen uit het onderzoek in overweging nemen bij het schrijven van de nieuwe cultuurnota.

Het idee voor het onderzoek van Strandvad ontstond tijdens de coronapandemie. Tijdens de lockdowns bleven de deuren van schouwburgen en theaters gesloten. Het theaterpubliek bleef noodgedwongen thuis en zocht afleiding. Sommigen keken een ouderwets dvd’tje, maar de meesten vonden amusement online. Bedrijven als Nintendo en Netflix maakten meer winst dan ooit. Ondertussen lag het werk voor zelfstandigen in de culturele sector zo goed als stil.

“Vooral de podiumkunsten werden hard getroffen tijdens de lockdowns”, zegt Sara Strandvad. “Zij bleven bovendien kwetsbaar voor het steeds veranderende overheidsbeleid. Hierdoor is een deel van de creatieve zzp'ers tijdens de pandemie in andere sectoren gaan werken. Sommigen zijn zelfs helemaal van koers veranderd en zijn gestopt met hun werk in de culturele sector, of met hun eigen onderneming.”

De pandemie lijkt lang geleden

Aanvankelijk was het onderzoek erop gericht om antwoord te vinden op de vraag hoe freelance culturele ondernemers konden herstellen in de nasleep van de pandemie. Maar het kost tijd om onderzoek op te zetten en samenwerkingspartners en financiële ondersteuning te vinden. Standvad startte dit najaar met haar onderzoek, en uit de eerste gesprekken met creatieve ondernemers kwam al snel naar voren dat er inmiddels meer uitdagingen zijn dan alleen de gevolgen van de pandemie. “De energiecrisis, de inflatie, de strijd om eerlijke beloning voor hun diensten: er gebeurt zo veel, de pandemie lijkt een beetje naar de achtergrond verdwenen.”

Toch is de pandemie nog altijd onderdeel van het onderzoek van Strandvad. “Die periode heeft veel onzekerheid gebracht, en heeft kwesties blootgelegd die voor die tijd ook al bestonden, maar nooit veel aandacht kregen. Bijvoorbeeld het opbouwen van voldoende spaargeld om in moeilijke tijden op terug te vallen. Voor zzp’ers in de creatieve sector was het altijd al heel moeilijk. Dat raakt aan de kwestie van eerlijke beloning waar nu veel over wordt gepraat. Degenen die de pandemie hebben doorstaan en in de sector zijn blijven werken, zitten nog altijd in een kwetsbare positie. Na die onzekere jaren met weinig werk en te weinig inkomen zitten zij opnieuw in een moeilijke situatie met een hoge energierekening en prijsstijgingen waarvoor zij niet gecompenseerd worden.”

Weinig begrip voor de zzp’er

Op veel begrip van politici voor hun moeilijke situatie konden de freelancers niet rekenen. Zo zei toenmalig minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat aan het begin van de pandemie: “Het zal voor heel veel zzp'ers een teruggang in inkomsten betekenen. Daar hebben zij ook een beetje zelf voor gekozen”, en: “De zzp'ers hebben zelf gezegd dat ze geen vast dienstverband willen. Deze mensen hebben zelf bewust dat risico genomen.”

Strandvad: “Het feit dat zzp’ers nu eenmaal zelf gekozen hebben om freelancer te zijn wordt vaker als rechtvaardiging van onrecht gebruikt. In discussies over eerlijke beloning, over redelijke werktijden, over zwangerschapsverlof - allemaal onderwerpen die voor mensen in loondienst goed geregeld zijn, en voor freelancers juist helemaal niet.”

Gezond en duurzaam hun werk doen

Met haar onderzoek wil Strandvad de positie van de culturele zzp’ers in Noord-Nederland in kaart brengen. “Hoe gaan zij om met de vele uitdagingen die zij tijdens en na de pandemie tegenkomen? Hoe kijken zij naar de toekomst? Welke ondersteuning hebben zij nodig om op een gezonde en duurzame manier hun werk te kunnen doen in deze sector? Dat zijn de vragen die ik met dit onderzoek wil beantwoorden.”

Strandvad werkt hierbij samen met verschillende partijen “Ik wil natuurlijk de ervaring van de zzp’ers zelf horen. Ik ben dan ook heel blij dat ik kan samenwerken met professionele freelance organisaties.” Ook de gemeente Groningen is betrokken bij het onderzoek. “De gemeente wil deze groep ondernemers graag beter ondersteunen. Daarvoor is deze kennis onontbeerlijk. Bovendien gaat de gemeente de aanbevelingen uit ons onderzoek gebruiken bij het schrijven van de nieuwe cultuurnota”, zegt Strandvad.

Samenwerking en financiering

Het onderzoek Surviving the pandemic: Challenges in the labour market of the performing arts sector in Groningen in the aftermath of the pandemic wordt gefinancierd door Regieorgaan SIA met de KIEM-regeling, die is bedoeld om nieuwe samenwerkingsverbanden tussen het mkb, de publieke sector én hogescholen en/of universiteiten te stimuleren. Ook de gemeente Groningen draagt bij aan de financiering van het onderzoek. Strandvad werkt in haar onderzoek samen met de gemeente Groningen, kennisplatform Cultuur+Ondernemen en met Mooiedingenmakers, het creatieve netwerk van het Noorden. Het onderzoek is dit najaar gestart en duurt een jaar. Onderzoeker Nora Leidinger en twee studenten van de onderzoeksmaster cultureel leiderschap, Eva Broekmann en Dylan Crossman, voeren het onderzoek uit.

Nieuwe freelancers gezocht

Voor haar onderzoek wil Sara Strandvad ook graag nieuwe zzp’ers interviewen. Ben je in het afgelopen jaar begonnen als freelancer in de culturele sector in Noord Nederland en wil je meewerken aan het onderzoek? Stuur dan een email naar s.m.strandvad rug.nl.