SP jaaroverzicht 2004

Uit: J. Hippe, R. Kroeze, P. Lucardie en G. Voerman, 'Kroniek 2004. Overzicht van de partijpolitieke gebeurtenissen van het jaar 2004' in: G.Voerman (red.), Jaarboek 2004 Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 2005), 14-105, aldaar 78-85.

Inleiding

Ook in 2004 zette de SP haar vooruitgang voort. Het ledental steeg met bijna duizend naar 44.299, en bij de Europese verkiezingen kreeg de partij er een zetel bij. Toch moest de SP ook een minpunt noteren: de Tweede-Kamerfractie ging terug van negen naar acht leden als gevolg van het vertrek van A. Lazrak.

Lazrak

In december 2003 werd bekend dat het kamerlid Lazrak sinds 1 januari van dat jaar niet langer zijn ‘schadeloosstelling’ (zijn inkomen als kamerlid) aan de SP afdroeg (zie Jaaroverzicht 2003 ). De volksvertegen­woordigers van de SP dienen voorafgaande aan hun kandidaatstelling een contract te ondertekenen waarin zij toe­zeg­gen hun in­komsten uit deze functie aan de partij af te dragen, die hun vervolgens weer een deel van het bedrag uitkeert. Met deze zogeheten ‘afdrachtre­geling’ hoopt de partij baantjesjagers buiten de deur te houden en tegelijk haar inkomsten te vergro­ten. Voor Tweede-Kamer­leden van de SP betekent dit dat zij hun brutosalaris van ruim 7.100 euro per maand aan de partijkas overmaken, waarna zij 2.165 euro netto (in 2003 nog 1.900 euro) terugkrijgen.

Bij zijn conflict met de partijleiding speelde volgens Lazrak ook mee dat hij in sep­tember 2003 als partijvertegenwoordiger uit de op initiatief van de SP ingestelde Par­lementaire commissie integratie­beleid was gestapt, zonder daarin Tweede-Kamer­fractie- en partijvoorzitter J.G.Ch.A. Marijnissen te kennen (zie Jaaroverzicht 2003 ). ‘Hij vindt dat ik de partij daarmee schade heb berokkend. Ik heb over die stap niet met hem over­legd, ik heb hem op de hoogte gesteld’ (Trouw, 15 januari 2004). Na zijn terugtreden uit de com­mis­sie zou Lazrak zijn portefeuille als kamerlid en zijn fractiemedewerker zijn kwijt­geraakt.

In een gesprek met Marij­nissen en de voorzitter van de Eerste-Kamer­fractie M.J.M. Kox gaf Lazrak te kennen niet bereid te zijn langer aan de financiële regeling mee te werken. Het partijbestuur van de SP stuurde hem daarop in december 2003 een brief, waarin hij te verstaan kreeg dat hij zijn inkomsten weer diende af te dragen aan de partijkas. Wanneer Lazrak in gebreke bleef, zou hij worden geroyeerd. Lazrak ging niet op het ultimatum in, maar zocht de publici­teit. In een inter­view beschuldigde hij partijleider Marijnissen van ‘koppelbaaspraktij­ken’, omdat hij financieel geheel af­han­kelijk van hem zou zijn (NRC Handelsblad, 12 januari 2004). Volgens Lazrak ging het echter niet alleen over financiën: hij zou ook met Marijnissen van mening ver­schil­­len over het integratievraagstuk. Bovendien keurde hij de autoritaire wijze waar­op Marijnissen de fractie zou leiden af. ‘Voor een minder geslaagd Kamerop­treden krijg je ten overstaan van andere fractieleden de wind van voren. Je wordt geklei­neerd, althans zo voel ik dat.’

Na twee bemiddelingspogingen van Kox op 15 en 19 januari verklaarde Lazrak zich niet van de SP-fractie te willen afsplitsen. Afgesproken werd dat hij zou gaan praten met het partijbestuur en met Marijnissen. Deze laatste zei dat Laz­rak de be­schuldigingen aan zijn adres zou moeten ‘waarmaken of terugnemen’ voor­dat hij weer in de fractie kon terugkeren (de Volkskrant, 20 januari 2004). Ook ver­klaarde Marijnis­sen dat van wijziging van de afdrachtregeling geen sprake kon zijn. Van het geplande gesprek kwam niets terecht – volgens Lazrak omdat Marijnis­sen niet met hem wilde praten, volgens de SP omdat Lazrak te elfder ure een afspraak met het partijbestuur afzegde. Op 2 februari zegden de Tweede-Kamerfractie en het par­tijbestuur van de SP unaniem hun vertrouwen in Lazrak op en vroegen hem zijn zetel ter beschikking te stellen. Lazrak besloot evenwel om als eenmansfractie verder te gaan. Nadat Lazrak niet had gereageerd op het verzoek van de partijraad van de SP op 28 februari om zijn kamerzetel aan de partij af te staan, besloot het partijbestuur op 2 juli hem als partijlid te royeren.

Afdrachtregeling

Lazrak stond in de SP niet alleen in zijn verzet tegen de afdrachtrege­ling. In januari 2004 schorste het afdelingsbestuur van de SP in Heeren­veen het raadslid H. de Wit. Reden was het feit dat hij zijn zetel niet ter beschikking wilde stellen aan de partij, nadat hij anderhalf jaar lang nauwelijks de raads- en commissievergaderingen had bijgewoond. In het conflict speelde mee dat De Wit zijn raadsvergoeding niet had willen afstaan. In dezelfde maand zette de SP-fractie in de Provinciale Staten van Gelderland H. de Boer uit de fractie, mede omdat hij zijn vergoeding als Statenlid niet aan de partij wilde afdragen. In maart ontstond een conflict in de SP-fractie van de deelraad Amsterdam-Noord, toen twee fractieleden hun raadsvergoeding niet aan de partij wensten over te maken.

Oorlog in Irak

Op 20 maart werd in Amsterdam een landelijke demonstratie gehouden tegen de ‘be­zetting’ van Irak door de Verenigde Staten en Groot-Brit­tannië. De manifestatie was georganiseerd door het ‘Platform tegen de nieuwe oorlog’, waarvan de SP lid was. Zo’n duizend mensen liepen mee in de betoging, aanzienlijk minder dan de 70.000 die in 2003 tegen de oorlog in Irak hadden gedemonstreerd (zie Jaaroverzicht 2003 ).

Programma Europese verkiezingen

Op 6 september 2003 had de partijraad een commissie ingesteld die het ontwerp­pro­gram­ma voor de Europese verkiezingen van juni 2004 moest opstellen (zie Jaar­overzicht 2003 ). Bespreking van het concept in de afdelingen leverde 353 wijzigingsvoorstellen op. Op de partijraad van 28 februari 2004 werd de defini­tieve versie – met als titel Wie zwijgt, stemt toe! – vastgesteld. Belangrijkste punt was de eis dat de overdracht van bevoegdheden van nationale staten aan Brussel zou worden stopgezet.

Kandidatenlijst Europese verkiezingen

De partijraad van september 2003 had ook een kandidatencommissie in het leven ge­roe­pen (zie Jaaroverzicht 2003 ). Tot 13 januari 2004 hadden 73 par­tij­leden zich als kandi­daat aangemeld. Half februari stelde de kandidaten­com­missie de zittende europarlementariër E.T.M. Meijer voor als lijsttrekker. De partijraad wees hem op 28 februari vervolgens als eerste man aan. Op de tweede plaats stond R. Roovers, oud-lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant en medewerker van de SP-euro­fractie in Brussel. Nummer drie was mevr. K.T. Liotard, werkzaam bij LASER, een uit­voerings­orgaan van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Campagne en uitslag Europese verkiezingen

De SP voerde haar campagne, die geleid werd door oud-partijsecretaris Kox, onder de leus ‘stuur een waakhond naar Brussel’. Vanaf de SP-verkiezingssite konden be­zoekers gratis sms-berichten versturen aan ‘euro­sceptische vrienden’ om hen op te wekken op de SP te stem­men.

De Europese verkiezingen verliepen voor de SP zeer succesvol: het aantal zetels ging van een naar twee (zie tabel 1) – echter één minder dan het gestelde doel van drie zetels. Naast de zittende europarlementa­riër Meijer werd de als derde op de SP-kan­didatenlijst staande Liotard met voorkeurstemmen verkozen.

Europese grondwet

Vlak na de Europese verkiezingen bereikten de regeringsleiders van de Europese Unie overeenstemming over een grondwet voor Europa. Hoewel het op dat moment nog niet geheel zeker was of er in Nederland hierover een referendum zou worden geor­ganiseerd, kondigde de SP al de oprichting van het comité ‘Nee tegen deze Europese Grondwet’ aan.

Linkse samenwerking

Op 26 juni hield partijleider Marijnissen in de Volkskrant een pleidooi om voor de Tweede-Kamer­verkie­zingen van 2007 tot vergaande samenwerking met de PvdA en GroenLinks te komen teneinde een alternatief te kunnen bieden voor het beleid van het tweede kabinet-Bal­ken­ende. Concreet stelde hij voor dat de drie partijen een mini­mumpro­gramma van 25 ­punten zouden opstellen, en een schaduwkabinet zou­den vor­men. PvdA-leider Bos en GroenLinks-aanvoerder Halsema reageerden verbaasd, omdat zij niet door Marijnis­sen van tevoren van zijn initiatief op de hoogte waren gesteld. Bos wees er verder op dat de SP bij de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer en het Euro­pees Parlement een lijstverbinding met de PvdA had afgewezen. Binnen de SP bleek eveneens niet iedereen geporteerd voor zo’n ‘strategische alli­antie’; tijdens de dis­cus­sie hierover op de partijraad van 11 september vreesde een aantal aanwezigen dat de SP ondergesneeuwd zou raken.

In september bood ROOD, het organisatie­verband van jongeren in de SP, samen met de Jonge Socialisten in de PvdA en Dwars, de jongeren­organisatie van GroenLinks, aan de partijleiders van SP, PvdA en GroenLinks het zogeheten Peper-Manifest aan. Hierin werd gepleit voor de totstandkoming van een linkse coalitie (zie in deze Kroniek onder PvdA).

Manifest ‘Marktwerking in de zorg? Nee’

Op 26 oktober – vlak voor de behandeling van de begroting van Volks­gezondheid door de Tweede Kamer – verscheen in de Volkskrant het door het Tweede-Kamerlid mevr. A.C. Kant opge­stelde manifest ‘Marktwerking in de zorg? Nee’. Meer dan veertig onderte­kenaars – overwegend artsen, wetenschappers en bestuurders – wezen hierin op de naar hun mening schadelijke effecten van de door het kabinet-Balken­en­de beoogde vergroting van de concurrentie in de gezondheids­zorg, zoals oplopende kosten, afne­men­de kwaliteit en toenemende bureaucratie. Na publicatie van het mani­fest kwamen er dezelfde dag nog vierhonderd adhesiebetuigingen binnen. Het Konin­klijk Nederlands Medisch Genootschap, de Orde van Medisch Specialisten en de Neder­landse Patiënten Consumenten Federatie hadden echter weinig op met het manifest.

Tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen

Bij tussentijdse gemeenteraadsverkiezingen die op 17 november werden gehouden als gevolg van gemeentelijke herindelingen deed de SP het behoorlijk goed. In Zutphen won de partij een zetel; in Deventer en Zevenaar bleef het zeteltal stabiel maar boekte zij wel procentuele vooruitgang.

Acties

In het kader van de campagne ‘Red de solidariteit’, waarin de SP de gevolgen wilde onderzoeken van het bezuinigingsbeleid van het tweede kabinet-Bal­ken­ende (zie Jaar­­overzicht 2003 ), hield de partij samen met het SP-Ouderenplatform in de eerste helft van 2004 een enquête onder medewerkers en bewoners van ver­pleeg- en verzor­gingstehuizen. Uit het onderzoek, waarvan de resultaten in augustus werden gepubliceerd, bleek onder meer dat de werkdruk voor het per­soneel veel te groot was. Eveneens in het kader van ‘Red de solidariteit’ opende de Tweede-Kamer­fractie op 20 januari de zogeheten ‘Minlijn’, een ‘telefoon- of emailmeldlijn om inzicht te krijgen in de gevolgen van de kabinets­maat­regelen op het inkomen van mensen’ (Spanning, 29 januari 2004). De iets meer dan duizend reacties werden samengevat in het rapport Nederland in de min. Onder de­zelfde vlag begon de SP in juli met een campagne tegen de kabi­nets­plannen om met ingang van 2005 een no-claim-systeem in het zie­ken­fonds te introduceren. Onder de leus ‘No claim? No way’ zamelde de SP protest­handteke­ningen in. De actie was voor de SP zelf ‘van groot strategisch belang… Het gaat om een cruciaal thema’ (Spanning, 24 juni 2004).

Op 14 januari voerde de SP actie bij winkels van het supermarktconcern Aldi tegen de slechte arbeidsverhoudingen binnen het bedrijf.

Op 2 oktober nam de SP in het kader van ‘Keer het tij’ – een samen­werkingsver­band van een aan­tal organisaties inclusief de SP, Groen­Links en de PvdA – deel aan een door het FNV en CNV georganiseerde demon­stratie in Amsterdam tegen het tweede kabi­net-Balkenende (zie in deze Kroniek onder ‘hoofdmomenten’).

Internationale contacten

Van 2 tot 10 januari bezochten het Tweede-Kamerlid H. van Bommel, Eerste-Kamer­lid mevr. A.H. Meulenbelt en ROOD-voorzitter D. van Vugt Israël en de bezette gebieden. Zij wilden een onderzoek instellen naar de levensvatbaarheid van het vredesproces. De delegatie sprak onder meer met de Palestijnse president Y. Arafat.

In april bracht een vertegenwoordiging van de SP – met onder meer senator Kox – een bezoek van tien dagen aan het relatief veilige noor­den van Irak, op uitnodiging van leden van de Iraakse Regeringsraad. In Irak sprak de delegatie onder meer met enkele leden van de Nationale Regeringsraad. In oktober bezocht een Iraakse dele­gatie op uitnodiging van de SP Nederland. Leider van de vertegenwoordiging was M.J. Mohammed, lid van het bestuur van de Iraakse Communistische Partij.

Partijbijeenkomsten

Op 20 januari startte partijleider Marijnissen in Overijssel de ‘provin­cietour’. In twaalf maanden wilde de SP-leider een tournee maken langs alle provincies, onder het motto ‘de Haagse waan verlaten en het land in naar de mensen toe’ (de Tribune, 20 februari 2004). Elk werkbezoek duurde een kleine week, waarin veel tijd was inge­ruimd voor ontmoe­tingen met mensen in de provincie en voor debat.

Op 23 april organiseerde het oud-Tweede-Kamerlid R.J.L. Poppe samen met het Neder­lands Architectuur-instituut (NAi) een debat over het onderwerp ‘slopen of reno­ve­ren?’. Eén van de sprekers, de hoogleraar woningverbetering en woningbeheer A. Thomsen, stelde dat renovatie meer aandacht moest krijgen als alternatief voor het slopen van wonin­gen.

Op 5 juni vond de vierde Ouderendag van de SP plaats in Utrecht. Tot de sprekers be­hoorde partijleider Marijnissen.

Op 13 september wisselden leden van de werkgroep Solidair – die fungeert ‘als spreek­­buis van de SP richting de werkenden’ (Spanning, 28 oktober 2004) – van ge­dach­ten over de vraag waaraan het meeste behoefte was op het gebied van de ‘strijd in de bedrijven’ (Spanning, 25 november 2004). Besloten werd een speciale website op te zetten.

Het sinds 2000 door de SP georganiseerde culturele Festival Tomaat, dit jaar omge­doopt tot ‘Tomaat 2004’, werd op 19 september in Amsterdam gehouden. Zo’n 1.600 personen – overwegend partijleden – bezochten de bijeenkomst. Het partijbestuur be­sloot om in 2005 niet opnieuw een dergelijk festival te organiseren, omdat het niet was gelukt een substantieel aantal bezoekers van buiten de SP te trekken.

Op 3 november organiseerde het Milieu Alarmteam van de SP een bijeenkomst over de bedreigingen van het Waddengebied. Een van de sprekers was het Tweede-Kamer­lid mevr. K. van Velzen.

Verwante instellingen en publicaties

In september publiceerde de Tweede-Kamerfractie Biologische land­bouw prijzens­waardig. Tien-puntenplan voor tien procent biologisch in 2010, van de hand van het fractielid Van Velzen en fractiemedewerkster L. Peppelenbos. Het tweetal wilde met tien concrete voorstellen de biologische landbouw stimuleren. Zo dienden bijvoor­beeld in kantines van overheidsinstanties meer biologische producten te worden ver­kocht. In dezelfde maand verscheen Beter belast. Voorstellen voor een door­dachtere en eerlijkere fiscale behandeling van het eigen huis. Hierin deed de SP voorstellen om de hypotheekrenteaftrek aan te passen. Aan de nota was bijgedragen door J. Linde, medewerker van het weten­schappelijk bureau van de SP, Tweede-Kamerfractie­medewerker E. Irrgang en Tweede-Kamerlid Kant. De beide laatste auteurs schreven ook het rapport De gemeenschap op kosten. Bovenmatige loonstij­gingen in de (semi-)publieke sector. Het tweetal stelde ook de alternatieve rijksbe­groting van de SP voor 2005 op, die het licht zag onder de titel Van harte beterschap.

In november verscheen onder auspiciën van de Tweede-Kamerfractie het rapport On­wijs duur onderwijs! Uitkomsten van de enquête naar de schoolkosten, geschreven door het Tweede-Kamerlid mevr. F. Vergeer en fractiemedewerker M. Bosman. Uit onder­zoek dat de SP in de zomer van 2004 had ingesteld, was gebleken dat de schoolkosten substantieel waren gestegen. Om hier wat aan te doen, stelde de partij onder meer voor het lesgeld af te schaffen en de vrijwillige ouderbijdrage op ter­mijn te elimineren.

In de zomer verscheen van de hand van het Eerste-Kamerlid Meulenbelt Habibi, habibi.Gaza-dagboek. Hierin schetste zij een beeld van het leven in de Gaza-strook, waar zij in 2003 enige tijd verbleef.

Op 4 oktober presenteerde het Eerste-Kamerlid R.A.A.G.M. van Raak de door hem geredi­geer­de bundel Socialisme – What’s left?. In deze publicatie gaat een aantal socialisten van tegenwoordig in op sleuteltek­sten van voorgangers. Zo behandelde bijvoorbeeld oud-minister Pronk (PvdA) een opstel van de voormalige PvdA-leider J.M. den Uyl.

Het wetenschappelijk bureau van de SP gaf in het voorjaar het rapport De nieuwe woningnood uit, van de hand van N. Schouten. Als gevolg van de liberalisering van de woning­markt was er nieuwe woningnood ontstaan, waardoor woningzoekenden niet zelden jarenlang moesten wachten op een woning. Schouten stelde onder andere voor dat er meer goedkopere woningen zouden worden gebouwd.

Op 6 juni vond de algemene ledenvergadering plaats van ROOD, het organisatie­verband van jongeren in de SP. De aanwezigen herkozen D. van Vugt als voorzitter. Op 26 juni organiseerde ROOD een groot feest in Eindhoven, bedoeld tegen de afbraak van cultuur en poppodia. Op 29 augustus hield ROOD een ledendag, waarop onder meer werd bevestigd dat de jongerenorganisatie een integraal onderdeel van de SP diende te blijven. Het bestuur stelde verder een conceptjaarplan op, dat op 24 oktober door de leden werd vastgesteld.