Partijgeschiedenis

De politieke beweging DENK werd op 9 februari 2015 opgericht door de Tweede Kamerleden Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk, die in november 2014 uit de fractie van de PvdA gezet werden omdat ze andere opvattingen koesterden over het integratiebeleid. De directe aanleiding voor de oprichting vormde de kritiek van vicepremier Lodewijk Asscher op de rol van organisaties van Turkse Nederlanders en hun banden met de Turkse overheid. Op een persconferentie in Den Haag op 9 februari 2015 presenteerden Kuzu en Öztürk de nieuwe partij. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 won DENK drie zetels.

In het verkiezingsprogram 'Denkend aan Nederland' maakten de oprichters duidelijk wat hun belangrijkste strijdpunt zou worden: bestrijding van institutioneel racisme en bevordering van een 'inclusieve samenleving', gebaseerd op verdraagzaamheid en diversiteit. Ze wezen niet alleen het heersende integratiebeleid maar ook het taalgebruik af en wilden de term 'integratie' vervangen door 'wederzijdse acceptatie'. De overheid zou meer moeten doen om discriminatie en racisme te bestrijden, onder meer door quota voor nieuwe Nederlanders, vrouwen en mensen met een beperking; en door invoering van een racismeregister, opdat burgers die zich racistisch uitlaten of gedragen geregistreerd en vervolgens uit overheidsdiensten geweerd worden. Diversiteit zou ook in het onderwijs meer aandacht moeten krijgen, bij de aanstelling van docenten en door het aanbod van vreemde talen als Arabisch, Chinees en Turks, en bij de politie; etnisch profileren zou verboden moeten worden. Met betrekking tot sociaaleconomische kwesties, sociale zekerheid en zorg nam DENK standpunten in die men sociaaldemocratisch zou kunnen noemen: minder marktwerking en afschaffing eigen risico in de zorg, minder vermogensongelijkheid, een betere armoedebestrijding, meer controle op banken. Daarnaast zou de overheid ook meer ruimte moeten bieden aan startende ondernemers. De burger zou meer zeggenschap moeten krijgen en burgemeesters direct kiezen. De partij wees de Europese Unie niet af, maar wilde die wel verder democratiseren (meer bevoegdheden voor het Europees Parlement). DENK wilde eerder meer dan minder vluchtelingen opnemen en de asielprocedure versnellen. Belangrijk vond de partij voorts dat Nederland de Palestijnse staat direct zou erkennen en de banden met de Caribische eilanden, Suriname en Indonesië zou verbeteren.

Met dit programma richtte DENK zich vooral (maar niet uitsluitend) op migranten. De partij wilde vooral 'een stem geven aan mensen die zich niet voelen gehoord in de politiek'. Aanvankelijk leken dat vooral Turkse Nederlanders – de beide oprichters zijn immers in Turkije geboren. In het voorjaar van 2016 breidde de partijtop zich echter uit met Sylvana Simons, een bekende, uit Suriname afkomstige televisiepresentatrice, en Farid Azarkan, voormalig voorzitter van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders. De vier Kamerkandidaten trokken veel publiciteit. Naast waardering kregen ze overigens ook kritiek en 'haatmail'. Simons had daar al eerder kennis mee gemaakt, naar aanleiding van haar rol in de discussie over Zwarte Piet. Zij voelde zich echter niet erg thuis in DENK en vertrok in december 2016 om zelf een nieuwe partij op te richten,  Artikel1 (later: BIJ1).

DENK zorgde zelf ook voor publiciteit, vooral via nieuwe media als Facebook en YouTube. De leiders leverden vaak scherpe kritiek op nieuwe Nederlanders in andere Kamerfracties, die zij verweten zich teveel aan de gevestigde orde aan te passen. Dat bleek onder meer toen de Tweede Kamer in 2018 de Armeense genocide van 1915 erkende en DENK als enige tegenstemde. DENK had weinig vertrouwen in de gevestigde media.

De partij vertrouwde niet alleen op internet maar bouwde ook een partijorganisatie op, vanuit een bescheiden kantoor in Rotterdam. In de loop van 2016 kon ze meer dan 2000 leden inschrijven en een aantal regionale afdelingen vormen. Het ledental groeide langzaam verder via 3425 in januari 2017 naar 3678 in januari 2019 en 3700 in januari 2022.

In maart 2017 haalde de partij ruim 216.000 stemmen (2,06%), voldoende voor drie zetels in de Tweede Kamer, die werden bezet door Kuzu, Azarkan en Öztürk. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 won DENK met ruim 70.000 stemmen 24 zetels in 13 gemeenten. In Schiedam werd ze zelfs de tweede partij, maar bleef ook daar net als elders buiten het college van B en W. Samenwerking met lokale migrantenpartijen lukte alleen in Arnhem. De meeste lokale lijsttrekkers van DENK waren van Turkse afkomst. Dat gold ook voor de lijsttrekker voor de Europese verkiezingen van 2019, Ayhan Tonca, die overigens van 1998 tot 2014 het CDA in de gemeenteraad van Apeldoorn had vertegenwoordigd en in 2006 door die partij van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen was geschrapt vanwege zijn standpunt over de Armeense kwestie.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 nam DENK in alle provincies deel en won vier zetels verspreid over vier provincies (Noord- en Zuid-Holland, Flevoland en Utrecht). De partij haalde datzelfde jaar echter geen zetel in de Eerste Kamer en (met ruim 60.000 stemmen, 1,1%) evenmin in het Europees Parlement.

DENK belandde in het voorjaar van 2020 in een diepe crisis. Kuzu, die in 2017 tot voorzitter van de Tweede Kamerfractie was gekozen, trad op 21 maart 2020 plotseling af. Hij verklaarde 'gechanteerd' te zijn door partijvoorzitter Öztürk met een buitenechtelijke relatie die hij in 2018 had gehad, en noemde dit 'politieke broedermoord'. Azarkan, die hem opvolgde als fractievoorzitter, keerde zich tegen Öztürk en riep vervolgens het partijbestuur op om af te treden. Drie bestuursleden deden dat ook, alleen Öztürk en partijsecretaris Zahir Rana bleven zitten. Het tweetal royeerde Azarkan, omdat die in strijd met het partijbelang zou handelen. Azarkan weigerde zijn functie neer te leggen en kreeg daarbij veel steun van lokale fractievoorzitters. De beroepscommissie van de partij vernietigde het royement. Het conflict tussen enerzijds Azarkan en Kuzu en anderzijds Öztürk zou (volgens berichten in de media) ook te maken hebben met verschillende opvattingen over de partijstructuur. De partijvoorzitter zou de Kamerfractie niet betrekken bij de benoeming van de kandidaatstellingscommissie en de programmacommissie voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Op zijn beurt zou Öztürk de andere twee verwijten dat ze tijdens een reis naar Istanboel in december 2019 berichten hadden getwitterd die 'niet in lijn met de wijze waarop wij binnen DENK werken' zouden zijn.

Midden mei leidden gesprekken tussen Azarkan, Kuzu en Öztürk tot een verzoening. Op 6 juni 2020 werd de kwestie tijdens de algemene ledenvergadering aan de leden voorgelegd (via een digitale ledenraadpleging). Het drietal betuigde spijt over de conflicten; Öztürk legde zijn partijvoorzitterschap neer. In september wees de ledenvergadering Azarkan als lijsttrekker aan voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021. Kuzu kreeg plaats twee, nadat twaalf van de veertien afdelingen van DENK er bij hem in een open brief op hadden aangedrongen zich weer kandidaat te stellen.

In zijn verkiezingsprogramma 'DENK anders' legde DENK allereerst verantwoording af aan zijn kiezers over 'wat hun stem heeft betekend en hoe onze Tweede Kamerfractie zich heeft ingezet om punten uit het verkiezingsprogramma waar te maken'. Daarbij werd onder meer het etnisch profileren door de Belastingdienst genoemd, dat door de fractie aan de kaak was gesteld. Bovenaan in het pro­gramma stond de bestrijding van discriminatie en racisme, waar het programma sterk voortborduurde op dat van 2017. Zo riep DENK de Nederlandse overheid opnieuw op op excuses te maken voor het slavernijverleden. Verder wilde DENK onder meer de huurstijgingen aan banden leggen en iedereen de mogelijkheid bieden van een rentevrije hypotheek (mede omdat 'veel mensen' om bezwaren tegen de rente of vanwege religieuze redenen geen hypotheek afsluiten). Ook zouden ouderen meer inkomensondersteuning moeten krijgen. Verder vroeg de partij aandacht voor de Rohingya en de Oeigoeren, moslimminderheden in respectievelijk Myanmar en China.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 behaalde DENK opnieuw drie zetels.