Leegloop in de zorg voorkomen

Als verpleegkundige heeft ze de bezuinigingen in de zorg aan den lijve meegemaakt. Nu, tien jaar later, zoekt Jasperina Brouwer als onderzoeker een oplossing voor het ontstane personeelstekort. Met haar project ‘Terug naar Nightingale’ kijkt ze hoe we de leegloop in de zorg kunnen voorkomen. Want alleen nieuwe studenten werven, dat is dweilen met de kraan open.

Tekst: Nynke Broersma, afd. Communicatie / Foto's: Elmer Spaargaren

Dichte deur

Voorbeelden uit de praktijk kent ze genoeg. Spoedgevallen die worden doorverwezen naar een ander ziekenhuis omdat er niet genoeg personeel is. Of afdelingen die kwetsbaar zijn omdat er soms maar één ervaren verpleegkundige aanwezig is. Zorgmedewerkers zijn onmisbaar, en dat maakt Brouwer extra gemotiveerd om onderzoek te doen. ‘Geld gaat meestal naar medisch onderzoek, maar zonder verpleegkundigen valt alles uiteen. En dat merk je pas als je zelf patiënt bent en voor die dichte deur staat.’

Uitstroom

Het personeelstekort in de zorg is ‘hot topic’, beseft Brouwer. Hoewel er hard wordt gewerkt aan de instroom – zo heeft de hbo-opleiding Verpleegkunde dit jaar geen numerus fixus – blijft de uitstroom van verpleegkundigen een groot probleem. ‘We kunnen wel zorgen voor instroom, maar die nieuwe studenten moeten ook worden opgeleid en moeten ergens stage lopen. Wie gaat ze begeleiden als gekwalificeerd personeel uit de zorg stapt?’

Betrokkenheid

Haar onderzoek ‘Terug naar Nightingale’ heeft een duidelijk doel: erachter komen hoe verpleegkundigen betrokken blijven bij hun vak, zodat ze willen blijven werken in de zorg. Neemt de betrokkenheid van verpleegkundigen nu dan af? Zijn zij niet juist heel erg betrokken bij hun patiënten? ‘Dan heb je het meer over normatieve betrokkenheid’, legt Brouwer uit. ‘Dat is de gedachte “ik kan het niet maken te stoppen met mijn werk, dan laat ik patiënten in de steek”. Mijn onderzoek richt zich op affectieve betrokkenheid. Dat betekent dat je een goed gevoel krijgt van je werk en het met energie kunt uitvoeren.’

Steun

‘Uit eerder onderzoek blijkt dat de relatie met andere mensen -vooral collega’s- en de steun die je van hen krijgt dé belangrijkste factor is in het toe- of afnemen van betrokkenheid’, vertelt Brouwer. ‘Maar we weten nog niet in hoeverre dat invloed heeft op uittreding. Dat wil ik gaan onderzoeken.’

Arbeidsvoorwaarden

Is voorkomen van uittreding niet gewoon een kwestie van arbeidsvoorwaarden verbeteren? ‘Misschien komt er wel uit mijn onderzoek dat mensen bij meer salaris willen blijven. Maar dat verwacht ik niet. Ik denk dat betrokkenheid een heel belangrijke voorloper is. Als je niet meer betrokken bent bij je vak, dan stap je eruit.’

Het belang van een goed team

Hoe kunnen we die betrokkenheid dan versterken? Omdat uit eerder onderzoek bleek dat relatievorming zo cruciaal is wil Brouwer het hele sociale netwerk van verpleegkundigen in kaart brengen, van collega’s tot familie en vrienden. ‘Ik neem op drie momenten een vragenlijst af bij teams van verpleegkundigen. Tot nu toe is er vooral onderzoek gedaan naar individuele factoren, terwijl een goed team zo’n belangrijke factor kan zijn voor mensen om te blijven. Met wie werk je graag samen en verhoogt dat je betrokkenheid ook? Durf je feedback te geven en ontvangen?’

Blijven, twijfelen of vertrekken

Na de teamprocessen onderzoekt Brouwer het persoonlijke hulpnetwerk van verpleegkundigen. ‘Ik vraag hen in een dagboek-app elke twee weken te noteren welke werkervaring ze het meeste is bijgebleven, positief of negatief. Daarbij geven ze aan van wie ze eventuele steun hebben gekregen. Een collega, of juist iemand thuis. Maar het kan ook zijn dat je niemand om hulp hebt gevraagd, omdat je bijvoorbeeld alleen woont.’ Als afsluiting houdt Brouwer interviews met drie groepen: verpleegkundigen die zijn vertrokken, die nog twijfelen en die blijven. Zo hoopt ze meer inzicht te krijgen in de besluitvorming en te ontdekken wat nodig is om betrokken te blijven.

‘Terug naar Nightingale’

Het onderzoeksproject heeft de prikkelende naam ‘Terug naar Nightingale’. Waar moeten we dan precies naar terug? ‘Florence Nightingale was een heel betrokken verpleegkundige die professionalisering van het vak op de kaart heeft gezet. Professionalisering vind ik voor verpleegkundigen van nu ook heel belangrijk. Als zij behoefte hebben aan scholing of aan het verbeteren van teamprocessen, dan moet daar ruimte voor zijn. Nightingale was bovendien ontzettend intelligent en zoveel meer dan alleen de ‘vrouw met de lamp’. Verpleegkundigen worden ook nog weleens onderschat, terwijl ze heel erg kundig zijn.’

Ere wie ere toekomt

Samenwerking in een goed team, waardering krijgen, kunnen steunen op anderen, ruimte voor professionalisering: Brouwer spreekt uit eigen ervaring. Meerdere keren laat ze vallen dat ze als onderzoeker nergens is zonder anderen. Zoals Yvonne ten Hoeve (‘Ik heb meegewerkt aan haar PhD-onderzoek, maar zij heeft het meeste werk gedaan – ere wie ere toekomt!’). En de Santeon ziekenhuisgroep en haar aanstelling bij het Martini Ziekenhuis in Groningen. En haar promotoren en co-promotor. En alle verpleegkundigen die mee willen werken. Ik sta al met een half been buiten als ze nog enthousiast toevoegt hoe belangrijk haar collega’s bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen zijn. ‘Zij hebben me met zoveel dingen geholpen, zonder er iets voor terug te krijgen of te willen. Ik kan me hier ontwikkelen in een motiverende omgeving. Waarmee ik maar wil zeggen hoe belangrijk dat is!’