Kwetsbare asielzoekerskinderen beter voorbereiden op terugkeer

Hoe vergaat het kinderen van uitgeprocedeerde asielzoekers die al dan niet vrijwillig zijn teruggekeerd naar hun land van herkomst? Uit het promotieonderzoek van Daniëlle Zevulun naar asielzoekerskinderen in Kosovo en Albanië blijkt dat niet alle kinderen goed kunnen aarden: een deel van hen leeft in armoede, wordt gepest, gaat niet meer naar school en maakt geen nieuwe vrienden. Zevulun: "Meer inzicht in de factoren die tot deze problemen leiden kan ons helpen om asielzoekerskinderen beter voor te bereiden op hun terugkeer." Zij promoveert op 14 december aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het onderzoek van Zevulun richt zich op kinderen die vier jaar geleden meededen aan een Europees onderzoek. Samen met Kosovaarse professionals is in kaart gebracht hoe het 157 asielzoekerskinderen tussen de elf en achttien jaar is vergaan na hun terugkeer in Albanië en Kosovo. De kinderen waren afkomstig uit verschillende Europese gastlanden. Zevulun: "Het blijkt dat kinderen van wie de leefomgeving na terugkeer van hoge kwaliteit is, minder last hebben van sociaalemotionele problemen. Kinderen die behoren tot een minderheidsgroep, zoals de Roma-kinderen, ondervinden na terugkeer meer problemen."

Belang van het kind

Met haar onderzoek wilde Zevulun meer inzicht krijgen in de factoren die van invloed zijn op het welbevinden van kinderen na terugkeer. "In het Kinderrechtenverdrag staat in artikel 3 dat bij elke beslissing over een kind het belang van het kind in overweging moet worden genomen. Dan gaat het bij een beslissing over terugkeer of een kind zich goed kan ontwikkelen in het land van herkomst. Het Kinderrechtenverdrag is het uitgangspunt van mijn onderzoek: ik meet de kwaliteit van de omstandigheden waarin een kind na terugkeer opgroeit vanuit het perspectief van het belang van het kind."

Geen verschil vrijwillige of gedwongen uitzetting

Kinderen van ouders die in het gastland een verblijfsvergunning hadden, maar vrijwillig zijn teruggekeerd doen het beter dan kinderen van wie de ouders geen verblijfsvergunning hadden. Zevulun: "Bij de kinderen van gezinnen zonder verblijfsvergunning hebben we geen verschillen gevonden tussen kinderen die gedwongen zijn uitgezet en kinderen die vrijwillig met hun ouders zijn vertrokken. Als je geen kans hebt om te mogen blijven voelt een vrijwillige terugkeer toch aan als een gedwongen keuze."

Follow up

Zevulun onderzocht een aantal kinderen drie jaar later opnieuw: “Samen met een Kosovaarse psychiater heb ik geprobeerd de kinderen te traceren met wie het drie jaar geleden niet goed ging. We hebben bij ouders van 23 kinderen een telefonisch interview afgenomen en we zijn bij 13 kinderen thuis op bezoek gegaan. De vervolgstudie ging dus om de meest kwetsbare groep kinderen."

Moeite met aansluiting vinden

Deze kwetsbare groep bleek vooral moeite te hebben met het vinden van aansluiting. "Ze hebben problemen op school, bijvoorbeeld omdat ze de taal niet beheersen, vanwege het gebrek aan de juiste certificaten niet naar school kunnen, of een aantal klassen zijn teruggezet. Hoe langer kinderen in het gastland hebben gewoond, hoe vaker met name taalproblemen ontstaan. Oudere adolescenten vinden het vaak moeilijk om nieuwe vrienden te maken. Dat is ook wel logisch, want het gaat om een leeftijdsgroep voor wie de sociale context heel belangrijk is. En juist die context is veranderd. De kinderen die niet meer naar school gaan, leven vaak in isolatie, komen niet meer buiten en hebben ernstige emotionele en sociale problemen."

Schrijnende voorbeelden

Ze noemt enkele schrijnende voorbeelden die haar tijdens haar onderzoek zijn bijgebleven, zoals een alleenstaande moeder die met haar kinderen in totale isolatie leeft. "Een ander gezin dat was gevlucht vanwege bloedwraak woont nu weer naast de mensen die hen willen vermoorden. De vader is bang als hij het erf af gaat, de zoon wordt bedreigd en de dochter gaat inmiddels niet meer naar school. Deze mensen vinden het fijn dat iemand naar ze luistert, maar het is zo triest dat je daarna niets meer voor ze kan doen."

Duurzame terugkeer

Ze zou graag zien dat haar onderzoek wordt vervolgd en uitgebreid. "We weten nu bijvoorbeeld niet hoe de opvoedcondities per gastland zijn. Ook zou het goed zijn om de context en risicofactoren per land van herkomst in kaart te brengen. Je zou kinderen langer moeten volgen, voor, tijdens en na terugkeer. Dan pas heb je genoeg informatie om de terugkeer van kinderen beter te begeleiden. Als je, zoals de meeste Europese gastlanden zeggen, streeft naar duurzame terugkeer naar veilige landen, dan is het essentieel dat gezinnen een goed leven kunnen opbouwen in het thuisland en niet uit wanhoop proberen terug te keren naar het gastland."

Curriculum Vitae

Daniëlle Zevulun verrichtte haar promotieonderzoek bij de vakgroep Orthopedagogiek van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen. Het werd gefinancierd door Stichting Steunfonds Pro Juventute Nederland. Ze promoveert 14 december bij prof. dr. mr. M.E. Kalverboer en prof. dr. E.J. Knorth op het proefschrift Repatriation and the Best Interests of the Child. The rearing environment and wellbeing of migrant children after return to Kosovo and Albania. Ze blijft als postdoconderzoeker en docent aan de RUG verbonden.