‘Kerkrentmeesters, waak over uw interieur’

 

(Friesch Dagblad, 6 november 2009, Geloof & Kerk)

 

Leeuwarden - Justin Kroesen, universitair docent architectuur en iconografie van het Christendom aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), roept kerkrentmeesters op om ,,uiterst zuinig” te zijn op hun kerk, maar vooral ook op de inrichting ervan. ,,Weet wat u in handen heeft, als het weg is is het weg, en dan is een onvervangbare getuige van eeuwen Friese geschiedenis voorgoed verdwenen”, stelde hij gisteravond.

Kroesen was - naast cultuurhistoricus Thomas von der Dunk - een van de sprekers tijdens de eerste debatavond van de manifestatie ‘Gelijk hebben. Gelijk zijn, een manifestatie over levensbeschouwing, religie en samenleving’ in de Blokhuispoort in Leeuwarden.

,,Vreemd genoeg gaat een van de grootste bedreigingen voor het historische kerkinterieur uit van de huidige kerkgangers”, waarschuwde Kroesen. ,,Met het oog op een flexibeler gebruik van de ruimte en met een beroep op het motto ‘het interieur is in de loop van de geschiedenis voortdurend veranderd’ zijn veel kerkinterieurs in de laatste decennia grondig op de schop gegaan, of bestaan er plannen om dat in de nabije toekomst te doen.”

Er rust op dit punt een zware verantwoordelijkheid op de schouders van kerkelijke gemeenten, vindt Kroesen. ,,Uiteraard is een kerk primair bedoeld voor de eredienst. Maar soms is het goed om ter wille van de historische betekenis en de bijzondere sfeer bereid te zijn op het vlak van de flexibiliteit een klein offer te brengen.”

 

De inrichtingen van kerken vormen namelijk een bron van onschatbare waarde voor de kennis van onder meer architectuur en kunst, economische, politieke en sociale geschiedenis en ook van de genealogie, aldus Kroesen.

Zo kunnen mensen om de middeleeuwen te proeven een kijkje nemen in het koor van de kerk van Boazum, Westergeast of Britsum. ,,Aan deze romaanse koorpartijen is sinds de eerste helft van de dertiende eeuw niets wezenlijks meer veranderd.”

,,De rijk gesneden laatgotische koorbanken in de Martinikerk van Bolsward zijn de mooiste van heel Nederland”, gaf Kroesen een ander voorbeeld. ,,Ik durf de stelling aan dat de kunstgeschiedenis van Noord-Nederland voor drie kwart bestaat uit kerkelijk cultureel erfgoed.”

Kroesen erkende na vragen uit de zaal dat er een enorm spanningsveld zit tussen de mogelijkheid het interieur in oude stijl te bewaren, óf de kerk juist geschikter te maken voor (her)gebruik. ,,Gebruik van de kerk wordt steeds meer een voorwaarde voor behoud.” Toch pleit hij ervoor om het vaste interieur van kerken die van grote cultuurhistorische betekenis zijn in hun waarde te laten. ,,Dan moeten we maar accepteren dat die kerken minder gemakkelijk gebruikt kunnen worden, en voornamelijk mooi staan te wezen. Als we breed maatschappelijk vinden dat zulke kerken bewaard moet blijven, ligt er ook een taak voor de overheid om te helpen ze in stand te houden.”

Dat niet álle kerken kunnen worden bewaard, is onvermijdelijk, stelt Kroesen. Van de 768 kerkgebouwen in Fryslân zijn er 557 nog kerkelijk in gebruik, volgens een overzicht van Stichting Alde Fryske Tsjerken van vorig jaar. De komende vijf à tien jaar verliezen naar schatting nog eens honderd kerken hun oorspronkelijke bestemming. ,,We moeten zo langzamerhand toe naar een keuze vanuit overheid en deskundigen welke kerken behouden moeten blijven, en welke niet. Kleiner wordende kerkelijke gemeenten kunnen de stijgende onderhoudskosten niet meer dragen. We zitten in een alarmsituatie. De problemen zijn nu al behoorlijk nijpend, maar over een jaar of dertig zijn ze echt onbeheersbaar.”

Binnenkort wordt een Deltaplan van de Provincie Fryslân bekendgemaakt voor de kerken in Fryslân. Dit moet onder meer duidelijk maken hoeveel kerkgebouwen de komende jaren hun kerkelijke bestemming verliezen en hoe groot de onderhoudsachterstand is.