Toekenningen Veni, Vidi, Vici aan de RUG in 2025
Toekenningen in het kader van het NWO-Talentprogramma.
Toekenning Vici
Vici is gericht op senior-onderzoekers die hebben aangetoond met succes een eigen vernieuwende onderzoekslijn tot ontwikkeling te kunnen brengen. Ze hebben daarbij jonge onderzoekers begeleid. Onderzoekers die een Vici-subsidie krijgen toegekend, bouwen hun onderzoeksgroep verder uit, vaak vooruitlopend op een structurele hoogleraarspositie, als ze die nog niet zouden hebben.
Prof. dr. Merel Keijzer
Het onderzoek waarvoor Merel Keijzer een Vici-beurs heeft gekregen richt zich op dementie. Dementie is de grootste gezondheidsuitdaging van onze tijd. Om die uitdaging aan te gaan zijn dementievriendelijke omgevingen en persoonsgerichte zorg nodig. Maar de huidige zorg is niet toegerust voor de grootst groeiende groep dementiepatiënten: mensen met een migratieachtergrond. De onderzoekers van dit project brengen voor het eerst de taalbarrière in kaart die ongelijkheid in de dementiezorg versterkt en verkennen hoe taalstrategieën en thuistaaltherapie kunnen zorgen voor een betere en inclusieve zorg voor migranten met dementie thuis, in de acute en langdurige zorg.
Prof. dr. ir. Charalampos Tsoumpas
Het beloonde project van Charalampos Tsoumpas richt zich op het ontwikkelen van innovatieve beeldreconstructiemethoden. De nieuwste scanners die positronemissietomografie met computertomografie combineren (PET/CT) bieden talloze mogelijkheden voor pathofysiologisch onderzoek en klinische toepassingen. Huidige technieken voor beeldreconstructie maken echter nog niet optimaal gebruik van deze mogelijkheden. Dit project richt zich op het ontwikkelen van innovatieve beeldreconstructiemethoden die het mogelijk maken de stralingsbelasting drastisch te verminderen zonder concessies te doen aan beeldkwaliteit en nauwkeurigheid. Daartoe zullen baanbrekende technologieën zoals kunstmatige intelligentie en kwantumverstrengeling geïntegreerd worden in deze reconstructietechnieken. Deze aanpak zal niet alleen de stralingsdosis voor patiënten en medisch personeel aanzienlijk verlagen, maar ook het gebruik van PET/CT uitbreiden naar een breder scala aan klinische indicaties.
Toekenning Vidi
Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Met deze beurs kunnen zij de komende vijf jaar een eigen, vernieuwende onderzoekslijn ontwikkelen en een onderzoeksgroep opzetten.
Dr. Tom Boot - Wat daar gebeurt, is hier van belang: de econometrie van latente verbanden
Economisch beleid raakt niet slechts één individu, één bedrijf of één land. De effecten verspreiden zich: een loonsverhoging heeft invloed op de ontvanger én op degenen die van diens inkomen afhankelijk zijn, een financiële impuls voor één lokaal bedrijf beïnvloedt ook andere bedrijven in de toeleveringsketen. In de praktijk weten onderzoekers zelden precies wie met wie verbonden is. Daardoor kunnen beleidsmaatregelen onbedoelde en onvoorspelbare neveneffecten hebben. Dit onderzoek ontwikkelt nieuwe methoden om verborgen economische verbanden direct uit data af te leiden. Door deze verbindingen zichtbaar te maken, kunnen beleidsmakers anticiperen op neveneffecten in plaats van erdoor verrast te worden.
Dr. Thijs Bouman - Een klimaat van cynisme: oorzaken, gevolgen en oplossingen met betrekking tot het verspreiden van cynisme over de waardenbasis van mensen voor klimaatactie
Er moet veel gebeuren om klimaatverandering in te perken, maar er wordt te weinig gedaan. Vaak wordt dit gebrek aan ‘klimaatactie’ cynisch bekeken: “mensen geven vooral om zichzelf en niet om anderen en het klimaat”. Echter blijkt het omgekeerde waar. De meeste mensen geven veel om anderen en het klimaat, en zijn bereid om klimaatactie te ondersteunen en nemen. In dit Vidi project wordt onderzocht of juist dit cynisme klimaatactie verhindert. Weerhoudt het individuen van klimaatactie en bestuurders van maatregelen die nodig zijn om klimaatacties mogelijk te maken? En zou minder cynisme de stap naar een duurzamere toekomst kunnen zijn?
Dr. Jasperina Brouwer - Mantelzorg van de toekomst
In deze longitudinale studie worden de voorwaarden voor het realiseren van voldoende mantelzorg onderzocht door de ontwikkeling van het Social Care model. Daarvoor bestuderen onderzoekers hoe individuele, sociale en maatschappelijke determinanten, zoals wettelijke regelingen, maatschappelijke normen en waarden, van invloed zijn op veranderingen in het mantelzorgnetwerk. Op basis van de verzamelde gegevens voorspellen simulatiemodellen onder welke voorwaarden burgers in staat zijn om mantelzorg te verlenen in de toekomst en hoe de beschikbare zorg eruitziet gegeven demografische veranderingen. De bevindingen zijn van cruciaal belang om oplossingen te ontwikkelen die duurzame mantelzorg garanderen.
Dr. Julia Costa López - Gemeenschappen in de tijd. Lichamen, gebruiken en ritmes in de vroege Iberische wereld
Dit project analyseert hoe de ideeën van politieke gemeenschap veranderden in de contacten tussen culturen in de vijftiende en zestiende eeuw in het Portugese en Spaanse rijk. Het kijkt naar hoe verschillende sociale praktijken gemeenschappen neerzetten als iets dat in de tijd bestaat. Er wordt specifiek gekeken naar hoe mensen beweerden een collectieve gewoonte te volgen, hoe de medische wetenschap dacht dat lichamen konden veranderen en eigenschapen konden doorgeven door de generaties heen en naar hoe veroverde gemeenschappen hun gebruik van tijd veranderden. Op deze manier wil het project begrijpen hoe verschillende ideeën over tijd op elkaar inwerken en veranderen.
Dr. Bahar Haghighat - Een autonome miniatuurrobotzwerm voor inspectie van infrastructuur
Verouderde staalinfrastructuur kan verborgen schade ontwikkelen die leidt tot dure reparaties of gevaarlijke defecten. Dit project ontwikkelt een nieuw systeem van miniatuurrobots die zich over staalconstructies bewegen om tekenen van structurele schade op te sporen. De robots werken samen als een intelligente zwerm en analyseren trillingssignalen om mogelijke defecten te identificeren en hun inspectiestrategie in realtime aan te passen. Door robotica en kunstmatige intelligentie te combineren in een compact en autonoom systeem, maakt deze aanpak infrastructuurinspecties sneller, veiliger en betrouwbaarder. Dit helpt de levensduur van kritieke constructies te verlengen en tegelijkertijd de onderhoudskosten en risico's voor menselijke inspecteurs te verminderen.
Prof. dr. Namkje Koudenburg - De conversatiedynamiek van polarisatie: bottom-up factoren van maatschappelijke verdeeldheid en democratische veerkracht.
Hoe kunnen we maatschappelijke polarisatie verklaren, en beïnvloeden? Vanuit een bottom-up benadering onderzoekt dit project of microdynamiek in alledaagse (politieke) gesprekken maatschappelijke polarisatie kan aanwakkeren. Ook wordt onderzocht of subtiele veranderingen van de vorm van het gesprek bij kunnen dragen aan een gezonder democratisch debat. Het doel is om samen met overheden en mediapartners praktische tools en interventies te ontwikkelen die de spanningen rond meningsverschillen verminderen en het publieke debat versterken.
Dr. Sebastian Lequime - Hoe evolueren virussen als ze niet alleen zijn?
De recente opkomst van virale uitbraken en pandemieën benadrukt de noodzaak om virale evolutie beter te begrijpen, om hun impact op menselijke en dierlijke gezondheid doeltreffender te beheersen. Veel studies negeren dat virussen hun gastheer vaak co-infecteren, samen met andere virussen en endogene virale elementen—restanten van vroegere infecties die in het genoom zijn geïntegreerd. Hoe deze factoren virale evolutie beïnvloeden is grotendeels onbekend, ondanks aanwijzingen dat ze bijdragen aan epidemische dynamiek en medicijnresistentie. Dit project onderzoekt de rol van co-infecties en endogene virale elementen in virale evolutie met behulp van een experimenteel model.
Prof. dr. Loredana Protesescu - Slimme en zelfaanpassende inkten voor de energiematerialen van de toekomst (INKS)
Duurzame energietechnologieën hebben slimme, betaalbare, duurzame en efficiënte materialen nodig. Traditionele technieken zijn vaak ingewikkeld en duur, en leveren niet de gewenste eigenschappen. Daarom zal ik een revolutionaire inkt ontwikkelen die, geactiveerd door pH, warmte of druk, zichzelf zal omvormen tot een stabiele, dunne, meerlaagse film. De inkt bevat perovskiet-chalcogenide nanodeeltjes: sterke, slimme materialen, die bovendien bestand zijn tegen hitte, vocht en UV-licht. Met dit éénstaps-proces vereenvoudigen we de productie, verhogen we de efficiëntie en stabiliteit van de film, en verlagen we het energieverbruik. Zo bouwen we samen aan een groenere, slimme en veerkrachtige energietoekomst.
Prof. dr. Marthe Walvoort - Nieuwe strategieën om gezonde suikers te maken voor gezonde darmen
Bifidobacteriën maken een eigen unieke 'suikerjas' aan de cellulaire buitenkant, die bestaat uit specifieke polysachariden. Huidige manieren om deze polysachariden te isoleren leiden tot lage opbrengst en zuiverheid, waardoor het gebruik van deze polysachariden in therapeutische toepassing, bijvoorbeeld in het voorkomen of behandelen van darminfecties, ver weg is. In dit project gaan de onderzoekers effectieve synthesemethoden ontwikkelen om voor het eerst zuivere polysacharide-preparaten te maken, wat een enorme transitie teweeg zal brengen in het veld van probiotica. Zuivere polysachariden zullen nieuwe inzichten in specifieke gezondheidseffecten van probiotica opleveren.
Toekenning Veni
Veni is gericht op excellente onderzoekers die onlangs gepromoveerd zijn. De laureaten kunnen met dit bedrag gedurende drie jaar hun eigen onderzoeksideeën verder ontwikkelen.
Quentin Changeat - Exoplanetaire Zoölogie: Het bestuderen van de brede variëteit aan buitenaardse werelden met ruimtetelescopen van de volgende generatie
Nieuwe ruimtetelescopen, zoals JWST en de toekomstige Ariel-missie, bieden ongeëvenaarde mogelijkheden om de atmosferen van planeten buiten ons zonnestelsel (exoplaneten) gedetailleerd te onderzoeken. Binnen zijn Veni-project richt Quentin Changeat zich op de ontwikkeling van innovatieve technieken om grote hoeveelheden telescoopdata efficiënt te verwerken. Het doel is patronen te ontdekken in de atmosfeer van honderden tot duizenden exoplaneten. Door het licht van deze planeten te bestuderen wil Changeat hun chemische samenstelling en weersystemen beter begrijpen, maar ook meer te weten te komen over hoe exoplaneten ontstaan en evolueren, inclusief onze eigen aarde.
Wen Wu - Klein maar fijn: Gentherapie voor genetische ziekten met kleine moleculaire scharen
Het knippen en repareren van foutieve DNA-sequenties door CRISPR-Cas gentherapie heeft een enorm potentieel voor de behandeling van genetische ziekten. De technologie zal een belangrijke rol gaan spelen in de toekomst van precisiegeneeskunde. De huidige moleculaire scharen zijn effectief maar nog niet perfect. Een grote uitdaging blijft het afleveren van deze “grote” moleculaire scharen naar specifieke delen van het menselijk lichaam. Dit onderzoek richt zich op het bestuderen en optimaliseren van kleinere moleculaire scharen, zodat deze efficiënter, preciezer en robuuster kunnen worden ingezet bij genoombewerking. Het doel is om veilige en gerichte behandelingen mogelijk te maken met deze compactere gereedschappen.
Femke Cnossen - AI en de toekomst van werk: Leren we de juiste vaardigheden?
AI-technologieën worden steeds geavanceerder en kunnen naast routinematige nu ook complexe taken overnemen, zoals programmeren en teksten schrijven. Wat zijn de gevolgen van deze ontwikkelingen voor de Nederlandse arbeidsmarkt? En worden studenten daar voldoende op voorbereid? Dit project gebruikt AI-tools om de inhoud van opleidingen te vergelijken met taken die AI momenteel al kan uitvoeren. Het laat zien welke vaardigheden het risico lopen vervangen te worden (“AI als concurrent”), welke complementair zijn (“AI als collega”) en welke nog niet beïnvloed worden. Dit biedt waardevolle inzichten voor het (her)ontwerpen van onderwijsprogramma’s, zodat studenten de juiste vaardigheden kunnen blijven leren.
Stacey Copland - Van Protest tot Podcast: Het Politieke Geluid van Queer Nederland
Nederland heeft de reputatie als leider op het gebied van LGBTQ-rechten, maar de rijke geschiedenis van Nederlandse LGBTQ-media blijft internationaal onderbelicht. Nu LGBTQ-rechten over de hele wereld worden uitgehold en gecompromitteerd, moeten we ons afvragen: Wat kunnen we leren door terug te luisteren naar de ontwikkeling van LGBTQ+ activisme via radio, gemaakt door en voor de queergemeenschap? Cruciale lessen dreigen verloren te gaan als we de doorslaggevende rol van radio voor LGBTQ-activisme over het hoofd zien. In dit project breng ik radioarchieven in gesprek met de hedendaagse gemeenschap om toekomstgericht mediabeleid en mediaproductiepraktijken te ontwikkelen.
Bert Danon - Rijk, rijkdom en ongelijkheid
De voordelen van het Romeinse Rijk waren geografisch zeer ongelijk verdeeld. Elites uit sommige regio’s wisten in grote getalen binnen te dringen in de centrale machtsstructuur van het Rijk, waardoor hun macht en rijkdom verder toenam, terwijl andere elites dat niet lukte. Dit project onderzoekt hoe verschillen in economische integratie binnen regio’s samenhangen met verschillen in toegang tot macht tussen regio’s. Deze historische patronen werpen nieuw licht op ongelijke regionale ontwikkeling in de geglobaliseerde wereld van nu.
Gesa Kübek - EU-handelsbeleid als motor voor de economische empowerment van vrouwen
De wereld ligt achter bij het bereiken van gendergelijkheid (SDG 5). Handel kan een belangrijk instrument zijn om economische genderongelijkheid op te heffen. Hoe het handelsrecht daarvoor moet worden aangepast is tot nu toe echter onduidelijk. Ik onderzoek daarom hoe de economische empowerment van vrouwen kan worden versterkt door de EU-handelswetgeving en praktijk. Mijn project brengt vrouwelijke wetenschappers en beleidsmakers samen om juridische en praktische oplossingen te ontwikkelen voor de bevordering van gendergelijkheid en empowerment van vrouwen via buitenlands (handels)beleid. Op deze manier creëert mijn project ruimte voor vrouwelijke stemmen en perspectieven in zowel de wetenschap als beleidsvorming.
Hannah Laurens - Leven, Plezier, Vervulling: Antieke Filosofen over het Bewustzijn
Cogito, ergo sum: velen zien Descartes als de ‘ontdekker’ van het bewustzijn. Filosofen zoals Plato en Aristoteles hadden geen woord voor bewustzijn en daarom ook het concept niet – zo wordt er geredeneerd. Dit project legt deze misvatting bloot en brengt het rijke scala aan ideeën over bewustzijn binnen het antieke denken aan het licht. Het perspectief was anders, maar daarom niet minder fascinerend: bewustzijn werd gezien als nauw verbonden met de essentie van leven en als cruciaal voor zelfverwezenlijking en vervulling. Systematisch inzicht in deze visie is een verrijking van ons huidige begrip en voor verscheidene maatschappelijke discussies uiterst relevant.
Adi Stoykova - Algoritmen in digitaal forensisch onderzoek: Waarborging van eerlijk Proces en toetsing van de betrouwbaarheid van KI-systemen in opsporingsonderzoek
Politie gebruikt steeds vaker kunstmatige intelligentie (KI) om digitale gegevens te doorzoeken op bewijsmateriaal. Maar hoe betrouwbaar is zulk bewijs, en zijn de grondrechten tijdens het strafrechtelijk onderzoek gewaarborgd? Dit project vergelijkt Nederlands en Duits bewijsrecht, toegespitst op KI-regulering en forensische validatie. Het beoordeelt, via juridische analyse en casestudies, de betrouwbaarheid van KI-systemen in verschillende opsporingsscenario’s, en identificeert mogelijke risico’s voor de grondrechten. De doelstelling is het ontwikkelen van nieuwe normen en richtsnoeren die ervoor zorgen dat KI-gedreven digitaal forensisch onderzoek betrouwbaar is, in overeenstemming is met de mensenrechtenbescherming, en de integriteit van het strafrechtelijk onderzoek ondersteunt.
Frank Tsiwah - Taaltechnologie kan mensen met afasie helpen hun verloren woorden te vinden
Afasie is een taalstoornis die kan volgen op een beroerte. Deze aandoening maakt het vinden van woorden uitdagend, alsof ze continu op het puntje van je tong liggen. Bestaande behandelingen slagen er meestal niet in om dit probleem te verhelpen. Daarom ga ik in dit project kunstmatige intelligentie modellen ontwikkelen die automatisch relevante woorden suggereren wanneer afasie patiënten niet op een woord kunnen komen. Hiermee verlichten we een grote frustratie van mensen met afasie en helpen we ze beter te communiceren in hun dagelijks leven.
Qian Huang - Digitale zichtbaarheid: De ‘Voorzichtige Arbeid’ van Publieke Intellectuelen
Publieke intellectuelen zijn instrumenteel voor onze maatschappij, doordat zij publieke zorgen kritisch beschouwen. Daarvoor moet hun werk digitaal zichtbaar zijn. Terwijl deze zichtbaarheid door digitale platforms intensiever is geworden, stelt dit hen tegelijkertijd bloot aan online intimidatie. Wat zijn hun uitdagingen èn tactieken om die digitale zichtbaarheid te navigeren? Door de ervaringen van Chinese en Nederlandse publieke intellectuelen uit drie sectoren te vergelijken, biedt dit project een empirisch-geïnformeerde conceptualisatie van ‘voorzichtige arbeid’—het fysieke, cognitieve en emotionele werk van digitale zichtbaarheid. Tevens ontwikkelt dit project informatieve video’s, gereedschappen en werkgroepen om de digitale zichtbaarheid van publieke intellectuelen veiliger te maken.
Lynn van Olst - Het kraken van de code: inzicht in de genetische controle over immuunreacties bij de ziekte van Alzheimer
De ziekte van Alzheimer (AD) wordt gekenmerkt door schadelijke eiwitophopingen en aanhoudende ontstekingsreacties in de hersenen. De genvariant APOE-å4 vergroot het risico op AD, maar hoe deze genvariant afweerreacties in de hersenen beïnvloed, is onduidelijk. In dit onderzoek staat epigenetica centraal, het systeem dat de activiteit van genen reguleert zonder het DNA zelf te veranderen. Met geavanceerde sequencing en stamcelmodellen wordt in kaart gebracht hoe APOE-å4 de genactiviteit van immuuncellen in de hersenen van AD patiënten verandert. Met deze bevindingen kunnen we de epigenetische processen die ten grondslag liggen aan schadelijke afweerreacties in AD beter begrijpen en mogelijk zelfs terugdraaien.
Lynn van Olst