Silent Eloquence: The rhetorical pictures of biblical history by Hendrick Goltzius and Pieter Lastman
| Promotie: | Dhr. G.R. (Graham) Lea |
| Wanneer: | 24 maart 2022 |
| Aanvang: | 14:30 |
| Promotors: | prof. dr. B.A.M. (Bart) Ramakers, prof. dr. W. Melion |
| Waar: | Academiegebouw RUG |
| Faculteit: | Letteren |
Schilders Goltzius en Lastman pasten retorische concepten en strategieën Rederijkers toe
In het proefschrift van Graham Lea staan vier Bijbelse historieschilderijen centraal, twee van de Haarlemse schilder Hendrick Goltzius (1558-1617) en twee van de Amsterdamse schilder Pieter Lastman (1583-1633). Hun voorstellingen wijken sterk af van de beeldtraditie. Beide kunstenaars blijken een voorkeur te hebben voor de uitbeelding van scènes waarin personages uit de Bijbel met elkaar praten. De schilderijen verbeelden retorische situaties en zijn zodoende voorbeelden van zwijgende welsprekendheid – vandaar de titel van het proefschrift: Silent Eloquence. Hun effect op de kijker is, dat die gestimuleerd wordt zich de tekst die de personages volgens de Bijbel spreken te herinneren of na te lezen. In de verbeelding legt de kijker hen die tekst als het ware in de mond en brengt de schilderijen zo tot spreken.
De inspiratie voor deze voorstellingswijze, zo is de aanname, ontleenden beide schilders aan de literatuur, in het bijzonder het toneel, van de rederijkers. Die beschouwden hun gedichten, maar vooral hun spelen, als eigentijdse manifestaties van klassieke welsprekendheid. Om de parallel met de retorische cultuur van dat moment duidelijk te maken, vergelijkt Lea elk schilderij met een rederijkersspel dat hetzelfde Bijbelse thema dramatiseert. Uit zijn analyse blijkt dat schilders en rederijkers dezelfde retorische concepten en strategieën toepasten. Dat is ook niet zo vreemd, want Goltzius en Lastman onderhielden contacten en werkten samen met rederijkers en met rederijkerskamers, de organisaties waarbinnen die georganiseerd waren. De rederijkerscultuur was wijdverbreid. Niet alleen kunstenaars waren ermee bekend, ook de opdrachtgevers en beschouwers van hun schilderijen waren dat. Het is dan ook heel aannemelijk dat naar deze schilderijen werd gekeken met de ogen van een toeschouwer, als ging het om toneelstukken.