Overcoming history, becoming European?
| Promotie: | Mw. N.M. (Niké) Wentholt |
| Wanneer: | 28 oktober 2019 |
| Aanvang: | 14:30 |
| Promotor: | prof. dr. A.H.M. (Antoon) de Baets |
| Copromotor: | dr. S. (Sipke) de Hoop |
| Waar: | Academiegebouw RUG |
| Faculteit: | Letteren |
De EU-toetreding en de omgang met het verleden in Servië en Bulgarije
De EU heeft in haar toetredingsbeleid in de jaren 2000-2012 veel aandacht gehad voor omgang met een oorlogsverleden (Servië), maar was veel minder geïnteresseerd in omgang met een socialistisch verleden (Bulgarije en Servië). Dat concludeert Niké Wentholt op basis van haar promotieonderzoek. Ondanks dit verschil, speelde EU-toetreding in beide landen een interessante rol. Bulgaarse en Servische politieke partijen in Bulgaria en Servië gebruikten namelijk de ‘normatieve macht’ van de EU in het debat over omgang met het verleden. Zij kenden naar wens verwachtingen en kenmerken toe aan de EU en presenteerden de Unie daarbij als morele actor en focuspunt om, bijvoorbeeld, voor of tegen archiefopening te vechten. Wentholt besteedt in haar proefschrift ook aandacht aan de verbanden tussen de opkomst van extreem-rechts en (door de EU gestimuleerde) omgang met het socialistische verleden.
Veel samenlevingen dragen de littekens van grootschalige onderdrukking of oorlogsgeweld. Hoe beïnvloedde de toetreding tot de Europese Unie (EU) de politieke omgang met het verleden in Bulgarije en Servië, tussen 2000 en 2012? Beide landen kennen een verleden van socialistische onderdrukking. Servië kent daarbij nog een oorlogsverleden.
De bemoeienis van de EU met deze verledens was volgens promovenda Wentholt vaak inconsistent, of non-existent. Desondanks presenteerden Bulgaarse en Servische politieke partijen – uit linkse en rechtse hoek – EU-toetreding als reden om het verleden te confronteren of juist te vergeten. Sommige partijen eisten rechtvaardigheid om een waardige EU-lidstaat te worden; andere draaiden de logica precies om en propageerden vergeving in het licht van de Europese toekomst.
Wentholt: ‘Eigenlijk is het helemaal niet zo gek om de Europese toekomst en het gewelddadige verleden te verbinden. Het EU-verhaal over wie wij zijn is geworteld in hoe wij kijken naar ons verleden. Het stamt uit onze geclaimde overwinning op fascisme én, zo is recent toegevoegd aan het verhaal, op communisme. De 2012 Nobelvredesprijs bevestigde deze identiteit.’
Maar de EU heeft weinig controle over het gebruik van deze verhalen, aldus Wentholt. Ook kan Brussel moeilijk de gevolgen van het inconsistente beleid controleren. In sommige gevallen stimuleerde de (ingebeelde) eisen van EU-toetreding de arrestaties van Servische oorlogsmisdadigers – nu in Den Haag. Het vooruitzicht van EU-toetreding was ook doorslaggevend in de archiefopening van de voormalige Bulgaarse staatsveiligheidsdiensten. Wentholt waarschuwt er in haar proefschrift voor dat rechtse Bulgaarse en Servische politieke partijen EU-toetreding gebruiken voor nationalistische herschrijving van de geschiedenis.