Verkiezingen Eerste Kamer

De Eerste Kamerverkiezingen vonden plaats op 30 mei 2023.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2023 (in zetels)

Bron: Kiesraad

De Eerste Kamerverkiezingen vonden plaats op 27 mei 2019.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2019 (in zetels)

Bron: Kiesraad, Den Haag 2019 (www.verkiezingsuitslagen.nl)

De Eerste Kamerverkiezingen vonden plaats op 26 mei 2015.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2015 (in zetels)

Bron: Kiesraad, Den Haag 2015 (www.verkiezingsuitslagen.nl)

De Eerste Kamerverkiezingen vonden plaats op 7 juni 2011.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2011 (in zetels)

Bron: Kiesraad, Den Haag 2011 (www.verkiezingsuitslagen.nl)

De Statenverkiezingen hadden extra aandacht gekregen omdat gespe­culeerd werd dat de regeringspartijen zoveel verlies zouden kun­nen lij­den dat ze hun meerderheid in de Eerste Kamer zouden kwijt­raken. Dat bleek echter niet het geval. CDA, ChristenUnie en PvdA haalden in de Eerste Kamer, die op 29 mei door de nieuwe Statenleden gekozen werd, een krappe meerderheid: 39 van de 75 zetels (zie tabel). Het samen­wer­kingsver­band van provinciale partijen, de Onafhankelijke Senaats­fractie (OSF) wist haar zetel te handhaven, maar de LPF ver­dween uit de Eerste Kamer. De PvdD kwam met één zetel in de senaat.

De Statenleden, die de senatoren kiezen, volgen over het algemeen de aanwijzingen van hun partij. Ze kunnen daar echter ook van afwijken en een voorkeurstem uitbrengen, bijvoorbeeld op een lager geplaatste kan­didaat uit de eigen regio. Dat gebeurde in 2007 zelfs vijf keer. In één geval leidde dit tot het ontstaan van een nieuwe partij, toen senator D. Yildirim uit de SP werd gezet en de beweging Solidara oprichtte (zie in deze Kroniek onder SP).

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2007 (in zetels)

Bron: Kiesraad, Den Haag 2007 (www.verkiezingsuitslagen.nl)

Op 26 mei kozen de leden van de Provinciale Staten een nieuwe Eerste Kamer. De verkiezingen kregen aanvankelijk meer aandacht dan gebruikelijk, vanwege hun mogelijke invloed op de kabinetsformatie. De vraag werd gesteld of CDA en PvdA dan wel CDA en VVD een meerderheid in de senaat zouden halen – ook al wezen deskundigen erop dat kabinetten veel minder afhankelijk zijn van de senaat dan van de Tweede Kamer. Op 26 mei was de formatie echter al afgerond en was bovendien duidelijk dat de coalitie CDA-VVD-D66 op een solide meerderheid in de Eerste Kamer zou kunnen rekenen.

Het CDA versterkte zijn positie als grootste partij met drie zetels, waar­van één rest­zetel, via een lijstverbinding met ChristenUnie en SGP (zie tabel 3). De VVD verloor vier zetels en moest haar tweede positie afstaan aan de PvdA, die evenveel zetels won. Verrassend veel voor­keurstemmen verstoorden de volgorde van de lijst: bij de VVD. GroenLinks verloor ook fors – 1999 was een buitengewoon goed jaar voor de partij geweest. Bij D66 zette de gestaag dalende lijn zich voort. De ChristenUnie, de opvol­ger van de gezamenlijke lijst van GPV en RPF, verloor eveneens; de SGP hand­haafde zich. De SP boekte winst. De LPF kwam met één zetel in de senaat, ter­wijl men op twee gerekend had: het ene Statenlid van Leefbaar Zuid-Holland had tegen de afspra­ken in niet op de LPF gestemd, zo meende het bestuur van deze partij (zie in deze Kro­niek onder LPF).

De Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) behield één zetel. Anders dan in 1999 kreeg deze lijst steun van alle provinciale partijen (zie Jaarboek 1999 DNPP, blz. 17). Aan­vankelijk leek de zetel naar de lijsttrekker van de PNL, A. Zinken, te zullen gaan. In Noord-Holland bleek echter een fout gemaakt te zijn bij het doorgeven van de uitslag, zodat alsnog de door de OSF beoogde kandidaat, H. ten Hoeve van de FNP, de senaats­zetel mocht bezetten.

Op 17 juni koos de Eerste Kamer mevr. Y.E.M.A.Timmerman-Buck tot voorzitter. Met 37 stemmen versloeg zij PvdA-kandidaat E.C.M. Jur­gens, die 34 stemmen kreeg. Het was een dubbele primeur: voor het eerst kon de Kamer in een open stemming tussen verschillende kandi­daten kiezen en voor het eerst werd een vrouw tot voorzitter gekozen.  

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 2003 (in zetels)

*) GPV en RPF voegden in 1999 hun lijsten samen; sinds 2000 noemen zij zich ChristenUnie.

Bron: NRC Handelsblad, 27 mei 2004

Op 25 mei kozen de Statenleden een nieuwe Eerste Kamer. Het CDA werd hier de grootste partij, terwijl de VVD door verlies van vier zetels met een tweede plaats genoegen moest nemen (zie tabel 2). De PvdA boekte lichte winst, D66 leed fors verlies en Groen­Links kon zijn zeteltal verdubbelen. De paarse partijen behielden daarmee een krappe meerderheid (38 zetels). GPV en RPF, die een gecombineerde lijst hadden ingediend, en de SP wisten eveneens hun zetel­tal te verdubbelen. De Federatie Plaatselijke Onafhan­kelijke Groeperingen (POG) en De Groenen, die samen de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) hadden gevormd, hadden ook op een tweede zetel gerekend maar konden die door onderlinge verdeeldheid niet ver­zilveren (zie hiervoor in deze Kroniek onder De Groenen). Wel werd senator M. Bierman namens de OSF herkozen. Vier provinciale partijen – PNG, PVZ, FIP en FGF - dienden een eigen kandidatenlijst in, die echter geen zetel be­haalde. Dat lot trof ook de lijst van Nederland Mobiel en de oude­renpartijen, die dientengevolge uit de Senaat verdwenen.

Op 8 juni koos de Eerste Kamer met bijna algemene stemmen opnieuw F. Korthals Altes (VVD) tot voorzitter, waarmee werd afgeweken van de gewoonte dat een lid van de grootste fractie de voorzit­ters­stoel zou bezetten. Korthals Altes had aangekondigd slechts twee jaar aan te willen blijven. Volgens een afspraak tussen de fractievoorzitters van VVD, PvdA en CDA zou hij dan opgevolgd worden door een lid van het CDA, waarschijnlijk oud-minister G.J.M. Braks. D66 en SP maakten bezwaar tegen deze afspraak.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen (in zetels)  

^a)GPV en RPF hebben in 1999 hun lijsten samengevoegd

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Statistiek der verkiezingen 1999: Europees Parlement, 10 juni (Voorburg en Heerlen 2000).

Op 29 mei kozen de 756 Statenleden een nieuwe Eerste Kamer (zie tabel). Daaraan was zoals gebruikelijk een verkiezingscampagne vooraf gegaan die zich voornamelijk binnenska­mers, in de bestuurska­mers en congressen van de verschillende partijen afspeelde. Voorkeurs­acties voor bepaalde kandida­ten wierpen vooral bij de PvdA hun vruchten af: senator W. van de Zand­schulp werd nog door het partijcongres van een onverkiesbare naar een verkiesbare plaats gebracht, zijn collega M. Pit bleef op een onverkiesbare plaats staan maar keerde door voorkeur­stemmen van Gelderse Statenleden toch terug in de Eerste Kamer. Binnen het AOV leidde een voorkeursactie voor de omstreden partijstichter M. Batenburg eveneens tot succes. De 75-jarige Batenburg, de oudste senator, vormde een eenmans-fractie, aangezien de ook op de AOV-lijst verkozen kolonel b.d. J. Hendriks het AOV verliet en zich aansloot bij de nieuwe partij Senioren 2000 (zie in deze Kroniek onder AOV).

Onderlinge verdeeldheid en voorkeurstemmen speelden ook de regionale par­tijen parten, die als Platform van Onafhankelijke Groeperingen (POG) een gezamenlijke lijst hadden ingediend met De Groenen. Nummer één op deze lijst, de voorzitter van de Federatie Gemeentebelangen Friesland, F. Kupe­rus, kreeg daardoor onvoldoende stemmen voor een senaatszetel. Verras­send genoeg wist nummer twee op de lijst, de uit De Groenen af­komstige plano­loog M. Bierman, wel een zetel te behalen. Onder het groene motto 'Handel regionaal, denk mondiaal' hoopte hij zowel de groene als de regionale belangen te dienen. Een steunfractie van De Groenen en leden van de pro­­vinciale partij­en zou vier maal per jaar bijeenkomen om Bierman bij te staan. Overigens was de Fryske Nasjonale Party (FNP) niet betrokken bij het samenwer­kingsver­band van regionale partijen, vanwege weer­stand bij de Brabantse en Limburgse regionale partijen; haar Staten­le­den hadden een stem op D66-kandidate M.L. Tiesinga uitge­bracht.

De Centrumdemocraten, wegens hun geringe aantal evenmin in staat zelf­standig een zetel te verwerven, verklaarden hun stem­men aan de VVD te zullen geven, omdat die een vreemdelingen­beleid voorstond dat hen ook aansprak (zie in deze Kroniek onder VVD). De SP slaagde er wel in, de Eerste Ka­mer binnen te ko­men; dank zij een lijstverbinding met Groen­Links kon laatstge­noemde ook nog een restzetel in de wacht slepen en zodoende haar zeteltal op het peil van 1991 handha­ven. CDA, PvdA en D66 moesten wel zetels inleveren. De protes­tants-christelijke partijen handhaaf­den hun zeteltal. Grote win­naar was de VVD, die haar vertegenwoordiging in de senaat bijna wist te verdubbelen.

Onder de nieuwe senatoren bevond zich een groot aantal oud-ministers en staatssecretaris­sen. G.M.V. van Aardenne, minister van Economische Zaken van 1977-1981 en 1982-1986, D.J.D. Dees, staatssecretaris van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur van 1986-1989, W.F. van Eekelen, minister van Defensie van 1986-1988, en H. Wiegel, minister van Binnenlandse Za­ken en vice-premier van 1977-1981, traden toe tot de VVD-fractie. E. ter Veld, staats­secretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 1989-1993, en M.J. Co­hen, in 1993-1994 staatssecretaris voor Onderwijs en Wetenschappen, kwamen de PvdA-fractie ver­sterken, terwijl E.M.H. Hirsch Ballin, minister van Justitie van 1989-1994, plaats nam in de banken van het CDA.

Op 13 juni werd de nieuwe Eerste Kamer geïnstalleerd. H.D. Tjeenk Wil­link (PvdA) werd herkozen als voorzitter, de VVD deed als grootste partij afstand van haar recht een voorzitter uit eigen gelederen voor te dragen (zie de bijdrage over de VVD in deze Kroniek).

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen (in zetels)

Bron: Staatscourant, 31 mei 1995

Op 27 mei kozen de leden van de Provinciale Staten een nieuwe Eerste Kamer. De uitslag weerspiegelde uiteraard de verhoudin­gen in de Staten, maar was toch niet helemaal voorspelbaar van­wege lijstverbindingen en de keuze van de regionale partij­en. Die partijen, verenigd in een Platform Onafhankelijke Groe­pe­ringen, konden echter geen overeen­stemming bereiken over een gezamenlijke kandidaat en verloren daarmee de kans op een senaatszetel. Grote win­naar werd weer D66, grote verliezer de PvdA (zie tabel). CDA, Groen Links en de SGP wonnen elk een zetel. Het CDA kreeg hierbij waarschijnlijk de - onge­vraagde - steun van de drie Statenleden van de Centrumde­mocra­ten, die door hun hoofd­bestuur waren opgeroepen hun stem op de christen-democraten uit te bren­gen.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 1991 (in zetels)

* Groen Links bestond in 1987 nog niet; CPN, PSP en PPR hadden toen elk één zetel in de Eerste Kamer.

Bron: Verkiezingsstatistiek Provinciale Staten CBS, 1991

Op 11 juni werd de nieuwe Eerste Kamer geïnstalleerd. P.J.A.M. Steen­kamp (CDA) trad af als voorzitter en werd opgevolgd door H.D. Tjeenk Willink (PvdA). Aangezien de voorzittershamer in de Tweede Kamer in 1989 was overgegaan van PvdA naar CDA, lag het voor de hand dat nu in de Eerste Kamer het omgekeerde zou gebeuren.

Op 9 juni kozen de 748 Provinciale Statenleden een nieuwe Eerste Ka­mer. De Statenleden stemden op de lijst van hun partij, zodat grote ver­rassingen uitgesloten waren. Door lijsten te verbinden konden echter restzetels op verschillende wijzen verdeeld worden. Gezien de geringe verschillen tussen de coalitiepartijen enerzijds (366 Statenzetels) en de overige partijen anderzijds (382 zetels) werd de uitslag toch met enige spanning tegemoet gezien; daarbij moet echter bedacht worden dat de stemmen van de verschillende provincies nog gewogen worden naar bevolkingsaantal.

De coalitiepartijen wisten hun meerderheid in de Eerste Kamer net te handhaven, daarmee een eind makend aan speculaties over de invloed die een door de oppositie beheerste senaat zou kunnen spelen in het parlementair bestel van Nederland. CDA en VVD hadden voor het eerst hun lijsten verbonden. Minder ongebruikelijk waren de lijstverbindingen tussen GPV, RPF en SGP en tussen CPN en PSP. PPR en D66 hadden hun lijsten ook gekoppeld, nadat besprekingen met FNP, PNL en Groenen waren mislukt. Die drie partijen stelden daarop zelf een ge­combineerde lijst op, die echter geen kamerzetel behaalde.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 1987 (in zetels)

Tegelijk met de Tweede Kamer werd in 1986 de Eerste Kamer ontbonden. Deze Kamer werd een dag eerder gekozen dan de Tweede, namelijk op 20 mei.

De resultaten weerspiegelden uiteraard de samenstelling van de Provinciale Staten, die immers het electoraat vormen voor de Eerste Kamer. Aangezien die samenstelling sinds de Provinciale Statenverkiezingen van 1982 en de Eerste Kamerverkiezing van 1983 geen wijziging had ondergaan, viel te verwachten dat de partijverhoudingen in de Eerste Kamer niet zouden veranderen. Dat gebeurde echter wel, tengevolge van een vergissing van twee Drentse Statenleden. Zij kwamen te laat om hun stem uit te brengen, waardoor hun partijgenoot J.A. van Graafeiland (VVD) zijn Eerste Kamerzetel verloor.

De PPR kon met steun van de Frysk Nasjonale Partij een tweede zetel verwerven, die ‑ na enige interne partij­strijd ‑ ingenomen werd door het oud‑Tweede Kamerlid Waltmans. Verder veranderden de verhoudingen niet, maar wel de personele invulling. Enkele bekende personen als Van Mierlo (D66), Abma (SGP) en Hoekstra (CPN) maakten plaats voor jongeren.

Tabel uitslag Eerste Kamerverkiezingen 1986 (in zetels)