Partijgeschiedenis

De politieke beweging DENK werd op 9 februari 2015 opgericht door de Tweede Kamerleden Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk, die in november 2014 braken met de fractie van de PvdA omdat ze andere opvattingen koesterden over het integratiebeleid. De directe aanleiding voor de breuk vormde de kritiek van vicepremier Lodewijk Asscher op de rol van organisaties van Turkse Nederlanders en hun banden met de Turkse overheid. Op een persconferentie in Den Haag op 9 februari 2015 presenteerden Kuzu en Öztürk de nieuwe partij. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 kreeg DENK drie zetels.

In het verkiezingsprogram 'Denkend aan Nederland' maakten de oprichters duidelijk wat hun belangrijkste strijdpunt zou worden: bestrijding van institutioneel racisme en bevordering van een 'inclusieve samenleving', gebaseerd op verdraagzaamheid en diversiteit. Ze wezen niet alleen het heersende integratiebeleid maar ook het taalgebruik af en wilden de term 'integratie' vervangen door 'wederzijdse acceptatie'. De overheid zou meer moeten doen om discriminatie en racisme te bestrijden, onder meer door quota voor nieuwe Nederlanders, vrouwen en mensen met een beperking. Ook pleitte de partij voor invoering van een racismeregister, opdat burgers die zich racistisch uitlaten of gedragen geregistreerd en vervolgens uit overheidsdiensten geweerd worden. Diversiteit zou ook in het onderwijs meer aandacht moeten krijgen, bij de aanstelling van docenten en door het aanbod van vreemde talen als Arabisch, Chinees en Turks, en bij de politie. Etnisch profileren zou verboden moeten worden. Met betrekking tot sociaaleconomische kwesties, sociale zekerheid en zorg nam DENK standpunten in die men sociaaldemocratisch zou kunnen noemen: minder marktwerking en afschaffing eigen risico in de zorg, minder vermogensongelijkheid, een betere armoedebestrijding en meer controle op banken. Daarnaast zou de overheid ook meer ruimte moeten bieden aan startende ondernemers. De burger zou meer zeggenschap moeten krijgen en burgemeesters direct moeten kunnen kiezen. De partij wees de Europese Unie niet af, maar wilde die wel verder democratiseren (meer bevoegdheden voor het Europees Parlement). DENK wilde eerder meer dan minder vluchtelingen opnemen en de asielprocedure versnellen. Belangrijk vond de partij voorts dat Nederland de Palestijnse staat direct zou erkennen en de banden met de Caribische eilanden, Suriname en Indonesië zou verbeteren. 

Met dit programma richtte DENK zich vooral (maar niet uitsluitend) op kiezers met een migratieachtergrond. De partij wilde vooral 'een stem geven aan mensen die zich niet gehoord voelen in de politiek'. Aanvankelijk leken dat vooral Turkse Nederlanders – de beide oprichters waren immers in Turkije geboren. In het voorjaar van 2016 breidde de partijtop zich echter uit met Sylvana Simons, een bekende, uit Suriname afkomstige, televisiepresentatrice en Farid Azarkan, voormalig voorzitter van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders. De vier Kamerkandidaten trokken veel publiciteit. Naast waardering kregen ze overigens ook kritiek en 'haatmail'. Simons had daar al eerder kennis mee gemaakt, naar aanleiding van haar rol in de discussie over Zwarte Piet. Zij voelde zich echter niet thuis in DENK en vertrok in december 2016 om zelf een nieuwe partij op te richten,  Artikel1 (later hernoemd tot BIJ1).

DENK zorgde zelf ook voor publiciteit, vooral via nieuwe media als Facebook en YouTube. Onder de slogan ‘trap er niet in’ uitte DENK geregeld kritiek op de gevestigde media. De leiders leverden vaak scherpe kritiek op nieuwe Nederlanders in andere Kamerfracties, die zij verweten zich teveel aan de gevestigde orde aan te passen. Dat bleek onder meer toen de Tweede Kamer in 2018 de Armeense genocide van 1915 erkende en DENK als enige partij tegenstemde. Partijleider Tunahan Kuzu sprak zich hierover uit in de Turkse media, waarin hij onder andere zei dat alle Turks-Nederlandse politici ‘moeten laten zien waar ze staan’ in de kwestie van de Armeense genocide. 

De partij vertrouwde niet alleen op internet maar bouwde ook een partijorganisatie op, vanuit een bescheiden kantoor in Rotterdam. In de loop van 2016 kon ze meer dan 2000 leden inschrijven en een aantal regionale afdelingen vormen. Het ledental groeide langzaam verder via 3425 in januari 2017 naar 3678 in januari 2019 en bleef daarna schommelen rond de 3500. In 2025 groeide het ledental naar 4.240. De partij heeft voorts over een wetenschappelijk instituut, Statera, over een jongerenbeweging genaamd DENKjong (tot 2025 OPPOSITIE), een DENK Academy dat als ‘opleidingshart’ fungeert en een stichting ‘Beweging DENK Internationaal’ voor vorming en scholing buiten Nederland. 

In maart 2017 haalde de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen ruim 216.000 stemmen (2,06%), voldoende voor drie zetels, die werden bezet door Kuzu, Azarkan en Öztürk. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 won DENK met ruim 70.000 stemmen 24 zetels in 13 gemeenten. In Schiedam werd ze zelfs de tweede partij, maar bleef ook daar net als elders buiten het college van B en W. Samenwerking met lokale migrantenpartijen lukte alleen in Arnhem. De meeste lokale lijsttrekkers van DENK waren van Turkse afkomst. Dat gold ook voor de lijsttrekker voor de Europese verkiezingen van 2019, Ayhan Tonca, die overigens van 1998 tot 2014 het CDA in de gemeenteraad van Apeldoorn had vertegenwoordigd en in 2006 door die partij van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen was geschrapt vanwege zijn standpunt over de Armeense kwestie.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 nam DENK in alle provincies deel en won vier zetels verspreid over vier provincies (Noord- en Zuid-Holland, Flevoland en Utrecht). De partij haalde datzelfde jaar echter geen zetel in de Eerste Kamer en (met ruim 60.000 stemmen, 1,1%) evenmin in het Europees Parlement.

Crisis en herstel

DENK belandde in het voorjaar van 2020 in een diepe crisis. Kuzu, die in 2017 tot voorzitter van de Tweede Kamerfractie was gekozen, trad op 21 maart 2020 plotseling af. Hij verklaarde 'gechanteerd' te zijn door partijvoorzitter Öztürk met een buitenechtelijke relatie die hij in 2018 had gehad, en noemde dit 'politieke broedermoord'. Azarkan, die hem opvolgde als fractievoorzitter, keerde zich tegen Öztürk en riep vervolgens het partijbestuur op om af te treden. Drie bestuursleden deden dat ook, alleen Öztürk en partijsecretaris Zahir Rana bleven zitten. Het tweetal royeerde Azarkan, omdat die in strijd met het partijbelang zou handelen. Azarkan weigerde zijn functie neer te leggen en kreeg daarbij veel steun van lokale fractievoorzitters. De beroepscommissie van de partij vernietigde het royement. Het conflict tussen enerzijds Azarkan en Kuzu en anderzijds Öztürk zou (volgens berichten in de media) ook te maken hebben met verschillende opvattingen over de partijstructuur. De partijvoorzitter zou de Kamerfractie niet hebben betrokken bij de benoeming van de kandidaatstellingscommissie en de programmacommissie voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Op zijn beurt zou Öztürk de andere twee hebben verweten dat ze tijdens een reis naar Istanboel in december 2019 berichten hadden getwitterd die 'niet in lijn met de wijze waarop wij binnen DENK werken' zouden zijn.

Midden mei leidden gesprekken tussen Azarkan, Kuzu en Öztürk tot een verzoening. Op 6 juni 2020 werd de kwestie tijdens de algemene ledenvergadering aan de leden voorgelegd (via een digitale ledenraadpleging wegens de coronapandemie). Het drietal betuigde spijt over de conflicten; Öztürk legde zijn partijvoorzitterschap neer. Na een interim-voorzitterschap van Metin Çelik koos de ledenvergadering in september 2020 Ejder Köse tot voorzitter. Dezelfde ledenvergadering wees Azarkan als lijsttrekker aan voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021. Kuzu kreeg plaats twee, nadat twaalf van de veertien afdelingen van DENK er bij hem in een open brief op hadden aangedrongen zich weer kandidaat te stellen.

In zijn verkiezingsprogramma 'DENK anders' legde DENK in 2021 allereerst verantwoording af aan zijn kiezers over 'wat hun stem heeft betekend en hoe onze Tweede Kamerfractie zich heeft ingezet om punten uit het verkiezingsprogramma waar te maken'. Daarbij werd onder meer het etnisch profileren door de Belastingdienst genoemd, dat door de fractie aan de kaak was gesteld. Bovenaan in het programma stond de bestrijding van discriminatie en racisme, waarmee het programma sterk voortborduurde op dat van 2017. Zo riep DENK de Nederlandse overheid opnieuw op om excuses te maken voor het slavernijverleden. Verder wilde DENK onder meer de huurstijgingen aan banden leggen en iedereen de mogelijkheid bieden van een rentevrije hypotheek (mede omdat 'veel mensen' vanwege bezwaren tegen de rente of om religieuze redenen geen hypotheek afsluiten). Ook zouden ouderen meer inkomensondersteuning moeten krijgen. Verder vroeg de partij aandacht voor de Rohingya en de Oeigoeren, moslimminderheden in respectievelijk Myanmar en China. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 behaalde DENK opnieuw drie zetels.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 won de partij 24 zetels. Anders dan in 2018 kon ze nu aan twee colleges deelnemen en drie wethouders leveren (twee in Rotterdam en één in Schiedam). 

In augustus 2023 legde Azarkan zijn functie als fractievoorzitter in de Tweede Kamer neer. Hij vond het tijd voor ‘een andere keuze’ en wilde ruimte maken voor jongeren. Hij werd opgevolgd door Stephan van Baarle, sinds 2021 Tweede Kamerlid en daarvoor beleidsmedewerker van de fractie. Van Baarle, zoon van een Turkse vader en Nederlandse moeder, werd vervolgens tot lijsttrekker gekozen voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. 

Het verkiezingsprogramma van 2023 getiteld ‘Nu is het moment’ richtte zich ook vooral tegen racisme en discriminatie en hield op sociaal-economisch gebied vast aan sociaal-democratische eisen als meer nivellerende inkomstenbelasting, een hoger sociaal minimum en meer overheidsbemoeienis met woningbouw en huurbeleid. Daarnaast streed DENK tegen ‘staatsatheïsme’ en voor erkenning van de ‘publieke rol van religie’, zoals religieuze uitingen in overheidsdienst. Op staatkundig gebied pleitte de partij voor een raadgevend referendum, een Constitutioneel Hof (in plaats van de Eerste Kamer) en een gekozen burgemeester.

Op andere terreinen nam de partij vaak conservatieve standpunten in: tegen ‘regenboogdwang’, tegen versoepeling van de euthanasiewet, tegen de transgenderwet en tegen legalisering van drugs, voor chemische castratie van pedoseksuelen; maar ook tegen vlieg- en vleestaks en tegen rekeningrijden. DENK beschouwde zichzelf als ‘de enige echte autopartij in Nederland’. In het hoofdstuk over vrede en veiligheid pleitte de partij voor één Palestijnse staat met gelijke rechten voor iedereen, omdat Israël de twee-statenoplossing onmogelijk zou hebben gemaakt. 

Bij de verkiezingen van 2023 haalde DENK bijna 250.000 stemmen – iets meer dan in 2021 – en behield drie zetels. Naast Van Baarle namen Ismail El Abassi en Dogukan Ergin zitting in de Kamer. Laatstgenoemde was een jaar eerder tot wethouder van Schiedam benoemd. In de Tweede Kamer onderscheidde partijleider Stephan van Baarle zich door zijn onaflatende steun voor de Palestijnse zaak. 

In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in 2025 trok Van Baarle zich op 14 augustus 2025 onverwacht terug als lijsttrekker. De reden bleek een verschil van mening tussen de Kamerfractie en het partijbestuur over de invulling van de kandidatenlijst. Na zijn terugtrekking ontving Van Baarle veel steunbetuigingen vanuit de partij. De andere leden van de Tweede Kamerfractie, El Abassi en Ergin, stelden in een video op sociale media dat Van Baarle door het bestuur ‘verraden’ en ‘bedrogen’ was. Zij wezen daarbij ook nadrukkelijk naar partijvoorzitter Ejder Köse. De Tweede Kamerfractie kwam als winnaar naar boven in deze machtsstrijd. Het bestuur trad af en Van Baarle kwam bovenaan de kieslijst, gevolgd door zijn fractiegenoten Ergin en El Abassi. Oud-partijleider Kuzu werd voorgedragen als nieuwe partijvoorzitter.