Kleurrijke Kopstukken: Ubbo Emmius

Op 23 augustus 1614 werd de Rijksuniversteit Groningen opgericht. Eind van dit jaar, op 9 december, is het 400 jaar geleden dat Ubbo Emmius, de grondlegger van de RUG, overleed. In zijn voetspoor is de RUG gekleurd door velerlei mensen die er hebben gewerkt en gestudeerd, door de eeuwen heen. Sommigen zijn van uitzonderlijke betekenis geweest. Door hun bijzondere prestaties, opvattingen en activiteiten. Deze serie belicht een aantal van deze ‘Kleurrijke Kopstukken’. We beginnen met Ubbo Emmius zelf.

9 december 1625: Ubbo Emmius, de eerste Rector Magnificus van de Groninger Academie, overlijdt

In de hal van het Academiegebouw bevindt zich de originele grafsteen van Ubbo Emmius. De tekst op de zerk luidt: ‘Voor de onsterfelijke nagedachtenis aan de vermaarde en vrome grijsaard Ubbo Emmius, een Fries uit Greetsiel, eerste rector van de academie, theoloog der zuivere leer, uitnemend filoloog, volmaakt geschiedschrijver.’ Boven de grafsteen hangt zijn portret. De universiteit en de stad hebben veel aan hem te danken.

Hoe Ubbo Emmius in Groningen terechtkwam

Hoe zat het ook alweer? De stad Groningen sloot zich in 1594 aan bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, na de verovering door prins Maurits en de Friese stadhouder Willem Lodewijk op de Spanjaarden. Met het verdwijnen van het Spaansgezinde bestuur werd het katholieke geloof ingeruild voor het protestantisme. Het was niet verboden om een ander geloof te belijden, maar dat mocht niet in het openbaar.

Vooraanstaande protestante Groningers die voor de Spanjaarden en het katholieke geloof naar Oost-Friesland waren gevlucht, konden veilig terugkeren naar huis. Zij waren bekend met de persoon Ubbo Emmius, waardeerden hem zeer en vroegen hem Rector te worden van de Latijnse school in Groningen. Een Latijnse school diende als vooropleiding voor een universiteit. Emmius ging in 1595 op hun aanbod in: tegen een hoog jaarsalaris van 500 Emder guldens. Plus vrije woning en een schip turf!

De oprichting van de universiteit

De stad Groningen kende nog geen universiteit. Daarvoor moest men naar Leiden, Franeker of het buitenland. Dat zou snel veranderen. In 1612 besloten de Staten van het gewest Stad en Lande een universiteit te stichten. Ze vroegen Ubbo Emmius, inmiddels al 67 jaar oud, de Academie op te zetten. Hij werd zelf de eerste Rector Magnificus en hoogleraar Grieks en geschiedenis. De Academie opende op 23 augustus 1614, waarbij een oud klooster in gebruik werd genomen als Academiegebouw. De start was voortvarend, met in het eerste jaar maar liefst 80 studenten, van wie velen afkomstig waren uit het gebied van het huidige Duitsland. Door zijn uitgebreide internationale netwerk zorgde Ubbo Emmius ervoor dat de jonge Groningse universiteit meteen een meer dan gewestelijke betekenis kreeg. Ze leidde de juristen, ambtenaren, medici en predikanten op die Stad en Lande nodig hadden, maar bood ook alle calvinistische studenten in binnen- en buitenland een rechtzinnig alternatief voor Leiden en Franeker. Emmius gebruikte zijn netwerk ook om professoren naar Groningen te halen, zoals zijn goede vriend Nicolaas Mulerius. Andere professoren van het eerste uur waren Pijnacker, Ravensperger, Huninga en Makdowell.

Werk en persoon

Ubbo Emmius was een toegewijd en erudiet historicus en zijn wetenschappelijke productie bleef tot op hoge leeftijd indrukwekkend. Zijn beroemdste werk zijn de ‘Rerum Frisicarum historiae’. Deze reeks van zestig boeken over de Friese geschiedenis werd voltooid in 1616 en was voorzien van een detailgetrouwe kaart van Oost-Friesland. Emmius was ook een bekwaam cartograaf! Hij was rustig en bedaard van aard. Maar ook fel en overtuigd van zijn gelijk in religieuze kwesties. In de politieke briefwisseling met leidende mannen van zijn tijd ontpopte hij zich als pleitbezorger van het recht op verzet van de bevolking tegen autocratische machthebbers. In zijn standaardwerk ‘De universiteit van het Noorden deel 1’ concludeert prof.dr. Klaas van Berkel: ‘Ook al is hij niet de eigenlijke stichter van de universiteit, zonder hem zou de universiteit niet van de grond gekomen en een succes geworden zijn.’

Ubbo Emmius in de stad Groningen, anno 2025

Ubbo Emmius is 400 jaar na zijn overlijden prominent aanwezig in de stad Groningen. Zo kent Groningen de Ubbo Emmiussingel en de Ubbo Emmiusstraat. Ubbo Emmius is groot afgebeeld op het gedenkraam in het trappenhuis van het Academiegebouw, ontworpen door de gebroeders Rudolf en Otto Linnemann, uit Frankfurt am Main. In de aula van het Academiegebouw staat een bronzen borstbeeld door beeldhouwer Bart van Hove, uit 1909. Het monument op het Broerplein, met in het midden een beukenboom die de universiteit met al haar takken van wetenschap symboliseert, is naar Ubbo Emmius vernoemd.

Ubbo Emmius

• 1547: Op 5 december geboren in Greetsiel, Oost-Friesland, zoon van Emme Dyken en Elke Tjarda

• 1576: Voettocht naar Bazel, naar het graf van Desiderius Erasmus. Aansluitend een studie theologie in Gèneve, waar hij calvinist wordt.
• 1579: Rector Latijnse school in Norden

• 1587: Rector Latijnse school in Leer

• 1595: Rector Latijnse school in Groningen

• 1614: Eerste Rector Magnificus universiteit in Groningen

• 1625: Ubbo Emmius sterft op 9 december