Taal als poort naar een nieuwe wereld

Vereng je in het taalonderwijs niet tot Nederlands en Engels, maar maak werk van meertaligheid. Dat is de kernboodschap van vijftalig hoogleraar Tweede Taalverwerving prof. dr. Marije Michel. “We hebben heel hard mensen nodig die diep verstand hebben van de talen, culturen en gemeenschappen van de ons omringende landen.”

_{Tekst door Lieke van den Krommenacker - Beeld door Reyer Boxem}

Aus, bei, mit, nach, seit, von, zu, gegenüber, entgegen, an … vorbei: plus drei! Wie ooit Duits heeft gehad op de middelbare school, komen deze voorzetsels en aanverwant geheugensteuntje voor de juiste naamval vermoedelijk bekend voor. Met een beetje pech is Duits bovendien blijven hangen als ‘die taal met al die ingewikkelde naamvallen’. Zonde en onnodig, stelt hoogleraar Tweede Taalverwerving Marije Michel. Ze studeerde Nederlands en Duits, spreekt ook Engels, Frans en Italiaans en doceert aan de opleiding Europese Talen en Culturen aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Taal is de poort naar een nieuwe wereld”, zegt Michel. “En dat houdt zo veel meer in dan woorden en grammatica stampen.”

Dat hier in veel taalonderwijs toch de nadruk op ligt, is Michel een doorn in het oog. “Een taal leren betekent het je eigen maken van een andere culturele identiteit. Daarvoor moet je interesse aanwakkeren: kijk films, luister radio, laat zien hoe land, taal en maatschappij met elkaar verbonden zijn.”

Oratie in acht talen

Op 16 februari houdt ze haar oratie. Bij de rector diende Michel een speciaal verzoek in om, anders dan gebruikelijk, in acht talen te mogen spreken. Behalve in het Nederlands en Engels zal haar pleidooi deels klinken in het Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Zweeds en Russisch – dat zijn alle talen die worden aangeboden bij Europese Talen en Culturen. Haar boodschap: laten we ons niet verengen tot twee talen, zoals – vaak – Nederlands en Engels.

Michel: “Er is een hele waaier aan talige en culturele inzichten die je kunt krijgen door naar verschillende talen en culturen te kijken. Dat is niet alleen belangrijk voor het verbreden van je eigen perspectief, maar ook voor ons als maatschappij. We leven in een complexe tijd waarin er een hang is naar nationalisme. Die focus op je eigen afkomst en cultuur, daar zitten veel mooie dingen aan. Maar ik denk dat je je eigen taal en cultuur alleen goed kunt begrijpen als je ook naar andere talen en culturen kijkt. Zo leer je dat anders niet vreemd of gek is, maar juist interessant.”

Oefenen, oefenen, oefenen

Haar liefde voor talen kreeg Michel er in haar gezin gratis bij. Ze groeide op met Nederlandse ouders in een internationale familie, in Zwitserland. Haar moeder was docent Frans, haar vader hertrouwde een Australische. Voor haar studie verhuisde ze naar Nederland en daarna naar Berlijn. Haar man is Italiaans, ze woonden samen een poos in Engeland. Ze ervoer aan den lijve wat veel onderzoek uitwijst: wie een taal wil leren moet zich onderdompelen. En oefenen, oefenen, oefenen.

Maar dat kan en werkt alleen als er genoeg aanbod is. “Dat er in Nederland zo veel mensen zijn die ontzettend goed Engels kunnen, ligt niet per se aan het onderwijs. Het ligt ook aan het feit dat er zo veel Engels in de media is. Zo is er ook een oudere generatie in Nederland die heel goed is in Duits, omdat ze vaker naar de Duitse televisie keken. Want dat was het enige dat je kon krijgen.”

Stoffig imago

Van één ding is Michel vast overtuigd: met de Nederlandse focus op alles wat Angelsaksisch is, gaan we er niet komen. Engels is al lang niet meer de enige taal die mondiaal van groot belang is. “We hebben heel hard mensen nodig die diep verstand hebben van de talen, culturen en gemeenschappen van de ons omringende landen. Wij leiden hier mensen op in Russische taal en cultuur. Mensen die lokale kranten en Telegramberichten kunnen lezen. En dan bedoel ik niet alleen lezen, maar kunnen doorgronden wat in zulke berichten tot uitdrukking wordt gebracht.”

Zo bevlogen als Michel haar betoog over het voetlicht brengt, zo lauw is het enthousiasme voor sommige talen zoals, nou ja, haar grote liefde Duits bijvoorbeeld. De animo is gering, het lerarentekort groot, de talen verdwijnen uit curricula. Michel en twee collega’s van andere universiteiten deelden hun zorgen over deze ontwikkelingen en het stoffige imago van taal- en cultuurstudies onlangs in een opiniestuk in NRC Handelsblad. “Wie geen hoogwaardig taalonderwijs op school krijgt, kiest niet voor een talenstudie. En wie de taal niet studeert, wordt geen leraar – de vicieuze cirkel is rond”, aldus het drietal.

Bier en worst

Heeft Michel een verklaring voor deze desinteresse? “Ik denk dat we er niet zo goed in zijn om op middelbare scholen de positieve kijk op sommige culturen en de houding tegenover talen als Duits te ondersteunen en uit te dragen. Kijk, als iemand zegt: ik ga Frans studeren, dan denk je al gauw, oe la la, Parijs, baguettes! Maar als je zegt: ik ga Duits studeren, dan denk je toch aan iets anders.” Zoals? “Nou, bier en worst? Dat soort dingen. En het is heel vervelend, maar er is ook gewoon een historische erfenis die altijd maar weer komt bovendrijven, maar die het huidige Duitse taalgebied en zijn belangrijke rol in Europa absoluut geen recht doet.”

Het goede nieuws is: deze houding tegenover en sterk cultureel bepaalde opvattingen over talen en culturen zijn goed beïnvloedbaar. Mits er in het onderwijs gekoerst wordt op inhoud. En daarvoor hebben we in de eerste plaats niet zozeer voorzetsels en grammatica nodig, maar eerder popfenomenen en (voormalig) influencers als Joost Klein. Michel: “Hij heeft nu een gigantische hit in Duitsland, waarmee je dus al gelijk een link naar dat land hebt. En hij spreekt ook Fries, Nederlands en Engels. Gebruik dit soort voorbeelden in je les, sluit aan bij de actualiteit en wees creatief. Veel mensen, zeker ook hier in de regio, hebben helemaal niet door hoe meertalig ze zijn. Zo’n voorbeeld uit de buurt, dat spreekt aan.”

Nog zoiets: benadruk wat leerlingen kunnen en wat goed gaat. “In het taalonderwijs zijn we vaak heel erg gefocust op aangeven wat mensen fout doen”, constateert Michel. “Dan krijg je een tekst terug en die is dan helemaal rood. En op sommige scholen krijg je per fout ook nog puntenaftrek. Dus dan kan het zijn dat je uitkomt op een mincijfer. Ja, dan ga je de volgende keer niet nog een tekst schrijven.”

Een ideale plek om je meertalig te ontwikkelen

Europese Talen en Culturen verwelkomt jaarlijks zo’n honderd tot honderdtwintig nieuwe studenten. Zij kiezen een hoofdtaal en een profiel: cultuur en literatuur, taal en maatschappij, of politiek en maatschappij. Deze laatste richting, en dus de optie om politiek met bijvoorbeeld Frans of Zweeds te studeren, maakt de opleiding in Groningen uniek. En de studenten, in potentie, ook. Michel: “Deze opleiding is een ideale plek om je meertalig te ontwikkelen. Zodat je na afronding niet alleen goed bent in Nederlands en Engels, maar je ook nog eens onderscheidt in een éxtra taal.”

Dat blijft dan niet bij het schrijven van een scriptie in ‘prachtig Russisch, Zweeds of Frans’, besluit Michel. “Onze studenten leiden hele congressen in hun hoofdtaal. Bij Frans is een van de opdrachten ook altijd om een advies aan de president te schrijven. Een van de studenten heeft zo’n goede brief geschreven, dat ze hem heeft opgestuurd naar Macron.” Superbe, or what?