In dialoog met de ander, in dialoog met de natuur

Hij promoveerde in de logica met een focus op informatica, en was zowel student als docent aan Stanford. Nu kijkt hij vanuit Groningen hoe dialoog de kloof in de samenleving kan verkleinen: Marc Pauly, onderzoeker aan de Faculteit Wijsbegeerte, legde geen rechtlijnige weg af. Toch is zijn missie helder: hij wil meer begrip creëren, tussen mensen onderling én tussen mensen en de natuur.

^{Tekst: Thomas Vos, Corporate Communicatie RUG / Foto’s: Henk Veenstra}

Kennis vergaren

Ook al begeeft hij zich al jaren in de wetenschap, Marc Pauly heeft nog altijd honger naar kennis. Daarmee wil hij de maatschappij verder helpen. Of het nou gaat over veiligheid en overlast in een Groningse wijk of de manier waarop wij als mensen anno 2023 omgaan met de natuur. In filosofische theorie vindt hij een belangrijk aanknopingspunt.

Wijsheid is een streven

‘Ik noem mezelf eigenlijk liever geen filosoof. Ik zeg liever: ‘Ik werk op de filosofiefaculteit.’ De liefde voor wijsheid heb ik, maar het zijn van een filosoof vind ik meer een streven dan een bereikt doel,’ zegt Pauly vanuit zijn studeerkamer op de zolder van de faculteit aan de Oude Boteringestraat, hartje centrum. Op de achtergrond is het geklingel van het carillon van de Academietoren te horen.

Interdisciplinaire studie

Filosofie is slechts een van de vakgebieden van Pauly. Al bij het kiezen van zijn bachelorstudie besloot Pauly dat hij zich niet wilde richten op één tak van wetenschap. Hij koos voor Symbolic Systems aan Stanford University in de V.S., dat onder andere computerwetenschap, psychologie en filosofie combineert: ‘Ik specialiseerde me daarbinnen in de logica. Dat is enerzijds wiskundig, maar raakt ook erg aan de filosofie.’

Sociale software

Gaandeweg veranderde zijn interesse echter. Pauly: ‘Ik bewoog eigenlijk van computersoftware naar sociale software. Je kunt dan denken aan verkiezingen, referenda. We maken als mensen als het ware gebruik van algoritmes waarmee wij de maatschappij organiseren, en ik vraag me daarbij af: hoe geven we dat vorm? Door me daarop te richten had ik het gevoel nuttig werk te doen, gezien alle maatschappelijke problemen die er zijn. Wetenschap hoeft niet altijd toegepast te zijn, maar ik vind zelf dat we wel een bepaalde verantwoordelijkheid naar burgers toe hebben.’ In 2008 kwam Pauly naar Groningen. Hier verdween de logica-component in zijn werk grotendeels. Sindsdien richt hij zich op de sociaal-politieke filosofie. Bij de RUG is hij in ieder geval op zijn plek: ‘Ik kan hier het onderzoek combineren met de praktijk.’

Primeur in Nederland

Al vlak na zijn aankomst ging Pauly aan de slag met een deliberatieve peiling, destijds een primeur voor Nederland, over veiligheid en overlast in de Groningse wijk De Wijert. Bij dergelijke peilingen wordt met een aselecte steekproef een aantal mensen gekozen. Vervolgens worden zij goed geïnformeerd over de verschillende aspecten van een thema. Hierna maken zij een keuze die een representatief resultaat oplevert. In de Wijert kwamen na selectierondes en interviews uiteindelijk 100 bewoners naar een speciale bijeenkomst, waarin ze in kleine groepen praatten over voorstellen voor meer veiligheid en minder overlast in de wijk. Wijkbewoners kwamen nu samen tot een gematigder oordeel over de aanpak van veiligheid en overlast, terwijl referenda juist polariserend kunnen werken. Pauly: ‘Ik was tevreden met deze eerste peiling. Hierna is het ook in andere contexten toegepast, zoals het armoedebeleid van de Gemeente Groningen.’

Martin Buber

Googel je vandaag de dag op Marc Pauly, dan kom je ongetwijfeld ook de naam Martin Buber tegen, een joods-Oostenrijks-Israëlische filosoof. Zijn theorie heeft betrekking op de dialoog tussen mensen. Buber onderscheidt hierbij twee zaken: allereerst de ik-het-houding, die sterk uitgaat van de ander als iemand met objectieve kenmerken zoals haarkleur, geslacht of leeftijd. Daarnaast is er de ik-jij-houding, waarbij de objectieve kenmerken van de ander tijdens dialoog nauwelijks een rol spelen. Pauly: ‘Het gaat bij de ik-jij om een wezenlijke ontmoeting zonder de ander in hokjes te plaatsen. Zo’n ontmoeting hoeft niet meteen een doel te hebben.’

Ik-het

Buber zag tijdens zijn leven de ik-het verhouding centraler worden in de maatschappij. Vreemd is dat ook niet: de mens wil graag controle hebben en heeft heldere doelen nodig, zoals het verkrijgen van voedsel. Pauly denkt dat die objectiverende houding nu nog sterker is: ‘Je ziet het terug in de manier waarop de samenleving is ingericht. Het bureaucratisch systeem, bijvoorbeeld. Het is minder gericht op persoonlijke ik-jij-ontmoetingen.’

Maatschappelijke tegenstellingen

Toch ligt daarin juist een aanknopingspunt volgens Pauly: ‘De tegenstellingen in de samenleving zijn groot. Die kloof moeten we overbruggen, en de ik-jij houding kan daarbij helpen. Het gaat om een echte ontmoeting tussen twee personen, en met die insteek kunnen mensen nader tot elkaar komen.’ Dit was ook het uitgangspunt in de deliberatieve peiling in De Wijert die Pauly organiseerde.

Omgang met natuur

Pauly past Buber’s theorie vandaag de dag echter niet alleen toe op mensen onderling, maar ook op de relatie mens-natuur: ‘Als je een boom ziet kun je deze objectief bekijken. De chemische processen die plaatsvinden, de soort, noem maar op. Maar je kunt het ook zien als een ontmoeting met een levend wezen, iets wat inheemse volkeren al duizenden jaren doen en dat terugkomt in allerlei religies. Vandaag de dag ontbreekt deze ontmoeting in onze maatschappij. Maar door natuur zo te benaderen kan onze omgang met de natuur wel veranderen.’ De vraag is alleen: hoe? En daarop heeft ook Pauly geen pasklaar antwoord, geeft hij toe. Maar hij ziet wel veel goeds gebeuren, zoals de Bosbeweging, die cursussen ‘overleven met de natuur’ biedt. Zelf is hij initiatiefnemer van een Honours College Summer School over filosofie van de natuur. Met studenten trekt Pauly dan de Drentse natuur in om hen te laten reflecteren op hun relatie hiermee. De studenten zelf zijn laaiend enthousiast, en dat steekt Pauly aan: ‘Ik vind het leuk een goed theoretisch paper te schrijven, maar als ik dan hoor hoe bijzonder en leuk studenten de Summer School vinden, geeft dat toch wel voldoening.’

Toekomst

Hiermee wil Pauly de komende tijd graag verder. Toch droomt hij stiekem ook van iets anders: een grote synthese tussen de filosofie van Buber en de logica, zijn jeugdliefde. Pauly: ‘Eigenlijk weet ik dat het niet kan, want logica is heel erg ik-het. Maar het blijft me trekken. Ik ben nog steeds op zoek naar verdere bouwstenen van burgerparticipatie, en daarbij kan de logica goed van pas komen.’ Of hij zelf niet de aangewezen persoon is voor de synthese? Pauly: ‘Wie weet. Ik blijf er in ieder geval goed over nadenken.’ Zoals een echte filosoof betaamt, al ziet hij zichzelf anders.

Meer informatie

Marc Pauly