Na dit interview weet je het zeker: het is tijd voor ontspanning

Dankzij de smartphone ligt ons werk letterlijk op de keukentafel en het nachtkastje. De grens tussen werk en privé vervaagt. Een zorgelijke ontwikkeling, stelt Jessica de Bloom. Zij vindt dat we onze vrije tijd veel bewuster moeten gebruiken om te herstellen van werkstress. Makkelijker gezegd dan gedaan, erkent de gezondheidspsycholoog. Ook zelf gluurt ze in die afgelegen Finse blokhut snel even in haar mailbox.

Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie; foto’s: Elmer Spaargaren

Een knalgele fitnessbal, een comfortabele stoel, twee vloerkleedjes en op een ronde bijzettafel een grote kamerplant. In de hoek een designlamp, een ingelijste foto van het schitterende Näsijärvi-meer bij de Finse stad Tampere. Het kantoor van De Bloom is een kleine oase voor rustzoekers. ‘Deze setting is echt door mijn onderzoek geïnspireerd. Herstellen van werkstress is iets dat me persoonlijk bezighoudt. Ik gebruik dat hoekje om te relaxen of te lezen. Dan zit ik daar, heerlijk met mijn voeten omhoog.’

Digitale leiband

Nederland is koploper in het Nieuwe Werken. Dat maakt dat we flexibeler zijn en het werk makkelijker kunnen combineren met bijvoorbeeld een gezinsleven. Maar we hebben onvoldoende oog voor de negatieve kanten, waarschuwt De Bloom, arbeidspsycholoog en Rosalind Franklin Fellow aan de Rijksuniversiteit Groningen. Moderne communicatiemiddelen kunnen voelen als een digitale leiband. ‘Thuis hebben we vaak geen fatsoenlijke werkplek en al helemaal geen duidelijke afscheiding tussen werk en privé. We zijn altijd bereikbaar. Waar je ook bent, het werk zit in je broekzak. Zelfs tijdens het weekend en vakanties. Daardoor zijn we in ons hoofd constant met het werk bezig. Eigenlijk hebben we geen echte vrije tijd meer.’

Recht op onbereikbaarheid

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt keer op keer dat mentaal afstand nemen van het werk ontzettend belangrijk is om niet opgebrand te raken. De onlangs afgesloten cao in de gehandicaptenzorg ziet De Bloom als een uitstekend signaal. In dat akkoord is vastgelegd dat medewerkers voortaan het recht hebben onbereikbaar te zijn op vrije dagen. Een primeur in Nederland. ‘Een goede ontwikkeling. Je moet mensen beschermen. Werknemers moeten op z’n minst de keus hebben om onbereikbaar te zijn en de appjes of e-mails te negeren.’

Vrije tijd bestaat niet

De groeiende invloed van werk op ons privéleven is niet het enige dat ontspanning in de weg staat. Herstel van werkstress wordt ook bemoeilijkt door de druk die we onszelf thuis opleggen. ‘Veel mensen zijn in hun vrije tijd helemaal niet zo vrij’, stelt De Bloom. ‘Want we willen ook allemaal sportief zijn, gezond eten en er goed uitzien, voor onze kinderen en ouders zorgen, veel vrienden hebben én een mooi Instagramaccount om dat allemaal te tonen.’ Om duurzaam inzetbaar én gelukkig te blijven is het cruciaal om bewust stil te staan bij onze vrijetijdsbesteding, meent De Bloom. En een app kan ons daar mogelijk bij helpen.

‘Off-job crafting’

Everydaily, heet ie. Ontwikkeld door De Bloom en collega’s om gebruikers bewust te maken van hun psychologische behoeften en hen manieren te leren waarop ze die kunnen vervullen. Want zoals werknemers met voldoende autonomie zelf hun baan kunnen vormgeven (job crafting), kunnen we ook nadenken over welke activiteiten thuis het meeste helpen om te herstellen van werkstress: off-job crafting.

Digitaal dagboek

De Bloom: ‘De app daagt je elke dag via drie voorstellen uit een kleine handeling te doen die helpt om jouw psychologische behoeften te bevredigen. Bijvoorbeeld: bezoek je favoriete plek in de natuur, upload een foto en geef aan hoe je je daarbij voelt.’ Het resultaat is een digitaal dagboek met scores op activiteiten als mentaal afstand nemen, ontspannen, iets betekenisvols doen of je verbinden met anderen. ‘Het werkt als een soort Tamagotchi. De app maakt zichtbaar hoe jouw welbevinden zich ontwikkelt. Als jij bijvoorbeeld behoefte hebt aan meer afstand van het werk, dan kun je in de app zien welke activiteiten in het verleden goed werkten. Off-job crafting kan mensen zo helpen gezond en gelukkig te blijven, om een goed leven te hebben.’

Nare kant

Werknemers van meerdere grote Finse bedrijven gebruiken de app binnen het wetenschappelijke onderzoek van De Bloom. Maar een app die punten geeft voor vrijetijdsactiviteiten – staat dat niet haaks op ontspannen? ‘Er zit ook een nare kant aan inderdaad, de kant van optimaliseren. Dat je nu ook nog heel bewust bezig moet zijn met vrijetijdsbesteding. Thuis even niks doen lijkt bijna niet meer te kunnen. Dat gevoel herken ik zelf ook. Dat ik lui op de bank hang en een stemmetje in mijn achterhoofd zegt: eigenlijk zou ik nu een beetje Fins moeten leren of gaan sporten.’

Terug naar de basis

De Bloom geeft het meerdere keren toe: zelfs voor een expert op het gebied van werkstress is het niet eenvoudig om echt de tijd te nemen voor ontspanning. Ondanks de gouden vondst die ze deed tijdens haar periode in Finland, het land waar ze voor haar onderzoek Making leisure work nog altijd een week per maand verblijft. ‘Bijna elke Finse familie heeft een Mökki. Een supersimpele, vaak zelf getimmerde houten hut, aan een meer of in een bos. Er is geen stromend water en vaak geen elektriciteit. Ik begreep dat eerst niet zo. Waarom zou je teruggaan in de tijd om in zo’n hut te slapen? Maar nu ben ik helemaal om. Het is zó anders. Alle handelingen kosten enorm veel tijd: eten maken, een vuur stoken om je te kunnen wassen. Dat brengt je echt wel terug naar de basis. Weg van de stress, van constant aan je werk denken en altijd met de hele wereld verbonden zijn.’

Zonde

Maar zeg eens eerlijk, blijft de smartphone dan ook in Tampere achter? ‘Mmmm, nee. Ik vind mijn werk geweldig leuk. Ik kan het werk moeilijk loslaten en ben niet erg goed in grenzen stellen’, lacht ze schuldbewust. ‘Ik neem mijn telefoon mee naar de blokhut. Maar ik probeer dan niet te vaak te kijken, hoor. Ik gebruik hem zelden. Daar in de natuur vallen alle werkgedachten en stress eigenlijk meteen van je af. En het is natuurlijk zonde om op je telefoon te kijken als je ook over het meer kunt staren.’

Meer informatie

• Contact: Jessica de Bloom
• Making leisure work: Leisure crafting as active recovery from stressful work