Dr. Ben Crom: ‘Marktwerking of niet, zorgkosten blijven altijd stijgen’

De kosten van de zorg stijgen explosief sinds in 2007 de marktwerking werd ingevoerd. Aldus de Boston Consultancy Group afgelopen maand. Explosief of niet, één ding is volgens de aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde verbonden universitair docent Ben Crom zeker: “Zorgkosten zullen altijd blijven stijgen. En marktwerking maakt het onnodig erger.”

Volgens Crom waren zorgkosten altijd al stijgend. “Dat wordt door twee dingen veroorzaakt,” zegt hij. “Ten eerste: de technologie van de gezondheidszorg wordt steeds beter en we willen allemaal graag gezond blijven en oud worden. Daarom gebruiken we op jonge en middelbare leeftijd steeds meer zorg. En ten tweede: als we eenmaal op oudere leeftijd zijn aanbeland, gaan we echt meer zorg consumeren. Bepaalde ziektes grijpen dan meer op elkaar in. Je hebt dan steeds meer specialisten nodig om gezond te blijven.” Al met al levert dat de maatschappij meer zorgkosten op. “Die effecten zijn een teken van welvaart en staan helemaal los van marktwerking.”

De prikkel

Maar door de marktwerking stijgen zorgkosten waarschijnlijk wel extra, denkt Crom. Dat komt doordat artsen bepaalde behandelingen nu kunnen declareren. Dat levert ze extra honorarium of afdelingsbudget op. Gevolg is dat artsen gestimuleerd worden vooral winstgevende behandelingen uit te voeren. “Het is dus een financiële prikkel. Maar er mag geen twijfel over bestaan: die is er altijd geweest in de zorg, ook vóór de invoering van marktwerking.”

Door de marktwerking is het effect van die financiële prikkel wel sterker geworden. Er is ook veel meer kennis over kosten en opbrengsten bij artsen. En bovendien, zo ziet de overheid het ook graag. “De overheid spreekt immers toch zelf vooral in termen van efficiency, ‘zorgproducten’, financiële bewustwording en ander bedrijfseconomisch jargon? Dan is het toch niet gek dat artsen zich ‘ondernemend’ gaan gedragen.”

Voordeel is dat wachtlijsten voor winstgevende behandelingen zullen dalen. Tegelijk stijgen dan de wachtlijsten voor financieel minder interessante behandelingen vanwege verdringingseffecten. Bovendien worden soms behandelingen uitgevoerd die minder noodzakelijk, maar wel winstgevend zijn. “Dat kan ver kan gaan. Ik heb meegemaakt dat een ziekenhuisarts gewoon verpleeginstellingen opbelt om een gehooroperatie te verkopen.”

De rem

Op het effect van de financiële prikkel zitten op dit moment nog weinig remmen. Volgens Crom zouden zorgverzekeraars die rem kunnen zijn. “Ze zouden artsen en verzekerden kunnen aanspreken op behandelingen waarvan ze het vermoeden hebben dat ze minder noodzakelijk of overbodig zijn. Nu doen de verzekeraars dat nog weinig. Voornamelijk omdat ze bang zijn klanten te verliezen. Die zijn tenslotte vaak onder een collectief contract via hun werkgever verzekerd – en een conflict met de verzekerde betekent dan een conflict met de werkgever.”

Verzekeraars lopen volgens Crom niet graag het risico een groot klantenbestand kwijt te raken. Maar geheel machteloos tegenover verschuivingen naar behandelingen die vooral voor medici of zorginstellingen winstgevender zijn, staan de verzekeraars niet. Zo namen ze maatregelen tegen dure medicijnverkoop van apothekers. “Die prijzige medicijnen werken niet beter dan de goedkopere. Daar hebben verzekeraars met succes op gewezen. Dat had een gunstige invloed op medicatieprijzen.”

Verantwoordelijkheid

Toch kunnen verzekeraars niet heel makkelijk ingrijpen, denkt Crom. Het grootste probleem is volgens hem verantwoordelijkheid. “Want welke verzekeraar kan zomaar zeggen dat een patiënt een bepaalde behandeling niet nodig heeft?. Dat oordeel ligt gelukkig bij de arts. Tenzij verzekeraars zelf meer artsen in dienst nemen, kunnen zij dat nauwelijks beoordelen.”

Crom zou daar overigens geen voorstander van zijn: “Beter kunnen verzekeraars zorginstellingen op een totaalniveau vergelijken. Bijvoorbeeld: twee ziekenhuizen hebben een vergelijkbaar zorgverleningsprofiel en leveren een gelijke productie, maar de een maakt daarbij meer kosten dan de ander. Dan kan ‘t dus efficiënter. Dan zou de verzekeraar tegen het kostbare ziekenhuis kunnen zeggen ‘je krijgt zoveel jaar de tijd om op hetzelfde niveau te komen’. Doen ze dat niet, dan zou je langzaam het budget kunnen korten, zodat ze wel efficiënter móéten werken. Benchmarking en informatievoorziening over best practice zouden gestimuleerd moeten worden.”

Jungle

Persoonlijk ziet Crom de marktwerking in de zorg liever niet. “Ik heb het gevoel dat de overheid de natuurlijke kostenstijging als gevolg van verhoogde ouderdom en zorgtechnologie niet onder ogen wil zien. Ze legt daarom het probleem bij ziekenhuizen, die niet efficiënt genoeg zouden zijn.” Volgens Crom is dat eigenlijk een vreemde gedachte. “Ziekenhuizen en de daar werkzame artsen zijn in mijn ervaring doorgaans efficiënter dan commerciële bedrijven. Maar goed, nu is marktwerking er gewoon en je kan het niet meer terugdraaien. Sterkere financiële prikkels in de zorg zijn nu dus een feit. En de vrije markt is een keiharde jungle, waarin het gaat om scherpe prijzen. Nu worden de zorgkosten die door de welvaart stijgen nog hoger en je haalt de solidariteit uit het systeem. Ik vraag me af of dat wenselijk is. Wat voor samenleving wil je zijn?” /RV

Curriculum Vitae

Dr. Ben Crom (1962) is universitair docent aan de RUG bij de vakgroep Accounting van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. Hij verdedigde in 2005 een proefschrift over de budgettering van ziekenhuizen.