Waarom Europa’s focus op veiligheid kansen biedt voor democratie

Een oorlog op ons continent. Onbekende drones boven militaire vliegvelden in Nederland, België, Polen en Denemarken. Defensie die volgens de vorige maand verschenen Defensie Cyberstrategie 2025 actief de strijd aangaat met hackersgroepen: niet afwachten en incasseren, maar actief aanvallen en uitschakelen. En een defensiebegroting die de pan uitrijst. Na decennia van min of meer vanzelfsprekende vrede op ons Europese continent, lijkt de oorlogsdreiging nu reëel. Voor hoogleraar Pieter de Wilde is dit hét moment om kritisch en constructief na te denken over de rol die veiligheid speelt in Europese politiek. En over de mogelijke kansen en bedreigingen voor de democratie.

_{Pieter de Wilde is donderdag 4 december een van de gasten tijdens het programma "Europa in wapenrusting" in Het Pakhuis De Zwijger over de huidige stand van zaken in de Europese defensie- en veiligheidsindustrie. Andere gast zijn Elanor Boekholt-O'Sullivan, Bastiaan van Apeldoorn, Bart Groothuis en Nathan Meershoek. Meer informatie vai deze link: Europa in wapenrusting
Daar zal ook zijn nieuwe boek Het Veiligheidsverhaal van Europa te koop zijn.}

De wereld ziet er inmiddels heel anders uit dan in november 1989 toen de Berlijnse Muur viel en de Koude Oorlog iets uit de geschiedenisboeken werd. Zeker voor landen die ver van de Russische grens liggen, zoals Nederland en België, is de nieuwe werkelijkheid een schok. Een schok die tot nadenken stemt over de rol van Europa. Europese integratie werd vanaf de jaren ‘50 aan het brede publiek voorgesteld als een progressief liberaal project van vrede, voorspoed en vrijheid. Maar het huidige veiligheidsverhaal van een ‘Europa dat beschermt’ breekt met deze traditie. Het narratief is ineens meer conservatief gekleurd. Conservatieven in Europa kijken positiever naar internationale samenwerking, terwijl liberalen en progressieven behoudende politiek omarmen.

De angel uit de polarisatie

‘Migratie leidde de afgelopen jaren tot diepe verdeeldheid’, aldus De Wilde. ‘Nu verandert veiligheid het politieke debat en brengt politieke tegenstanders samen. Identiteitspolitiek wordt vervangen door keuzes over geld, en daarover is veel makkelijker compromis te bereiken via democratische politiek.’ Daarmee biedt het huidige veiligheidsverhaal kansen voor onze Europese democratieën.

Belegerd

Maar een te angstige belegeringsmentaliteit zet de deur ook open voor leidersfiguren die kritiekloos de liberale rechtsprincipes en de morele gronden waarop onze democratieën gebouwd zijn, ondermijnen. Tot welke mogelijke risico’s leidt dat voor de democratie? Hoewel De Wilde optimistisch is over de positieve effecten van het veiligheidsdebat, waarschuwt hij ook voor het gevaar van angst. “Wanneer veiligheid obsedeert, kan dat leiden tot een gevoel dat we van alle kanten bedreigd worden. Dat is funest voor de democratie, omdat het ruimte geeft aan autoritaire reflexen.’

Waakzaam en kritisch

Volgens De Wilde zijn landen als Nederland en België daar echter nog niet. ‘Voorlopig overtreft de verbindende kracht van veiligheid de risico’s. We moeten het veiligheidsverhaal omarmen, maar wel met open ogen.’ De Wilde: ‘Het betekent in ieder geval dat we nu in een positie zijn om kritisch én constructief na te denken over de rol van veiligheid in het Europese project én in onze nationale politiek. En over de verhalen die we koesteren of juist ter discussie moeten durven stellen.’

Over het boek

"Het Veiligheidsverhaal van Europa. Van vredestichter tot behoeder van de democratie" verschijnt op 5 december 2025 bij Uitgeverij ACCO en is geschreven voor een breed publiek: van politici en beleidsmakers tot geïnteresseerde burgers. Het boek biedt een unieke kijk op hoe aandacht voor onze veiligheid een kans kan zijn voor de democratie in Europa.

Pieter de Wilde is hoogleraar Europese politiek en maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich op politiek debat en democratie in Europa en is gepubliceerd in internationaal toonaangevende tijdschriften. Interviews en opiniestukken van hem verschenen o.a. bij de Telegraaf, de Correspondent, de Volkskrant, Tagesspiegel, Al-Jazeera en Dagblad van het Noorden.