Dag van de GeschiedenisDidactiek

Versterken van veerkrachtige democratische gezindheid bij geschiedenisonderwijs?

Zeker bij geschiedenisonderwijs heeft leren over burgerschap en democratie een centrale plaats. Leerlingen leren bij geschiedenis nadenken over hoe samenlevingen ingericht kunnen worden en hoe macht verdeeld kan zijn, wat voor perspectieven daarop kunnen bestaan en welke perspectieven leerlingen zelf hebben. Dat betekent nog niet dat democratische waarden in de les per definitie gestimuleerd worden. Is het namelijk wel een taak van het (geschiedenis)onderwijs om dat te doen?

In zijn lezing zal Hessel Nieuwelink (lector Burgerschapsonderwijs en lerarenopleider, HvA) een pleidooi houden voor het versterken van democratische gezindheid van leerlingen. Daarbij ziet hij een voorname taak voor het geschiedenisonderwijs.

1A. Historisch inleven met als doel ook het bevorderen van algemeen inleven als burgerschapsvaardigheid

Door Hanneke Bartelds, Willem Lodewijk Gymnasium

Docenten en leerlingen zijn vaak enthousiast over het gebruik van historische inleving in de geschiedenislessen (Bartelds et al., 2020, 2022). Historisch inleven kan de geschiedenis verlevendigen, en daarnaast begrijpen leerlingen het verleden via historisch inleven vaak beter. Ook kan historisch inleven aanknopingspunten geven voor het werken aan burgerschapsvaardigheden als algemeen inleven of het oefenen met het innemen van een ander perspectief dan je eigen. Waar kun

je als docent rekening mee houden in het oefenen met historisch inleven?

Deze workshop zal aanknopingspunten geven om via didactische ontwerpprincipes (delen van) lessen rondom historisch inleven te ontwerpen en te geven. Er zal aandacht worden besteed aan contextualiseren, standplaatsgebondenheid, multiperspectiviteit, persoonlijke connectie, het aan bod laten komen van zowel cognitieve als affectieve aspecten van inleven en het geven van expliciete instructie op historisch inleven.

1B. Generatieve AI in de klas

Door Pieter Mannak en Pim Renou, Hogeschool Utrecht

Tijdens deze workshop verkennen we de laatste mogelijkheden van generatieve AI als ChatGPT en Midjourney. We zullen met elkaar vragen beantwoorden zoals: Wat is de waarde van met AI ‘gegenereerde bronnen’ binnen het geschiedenisonderwijs? Welke kansen biedt deze technologie voor nieuwe opdrachten in de les? Maar we behandelen ook de ethische aspecten van de technologie: Want hoe verandert burgerschapsonderwijs als leerlingen steeds moeilijker primaire bronnen van AI-producten kunnen onderscheiden? En uiteraard gaan we ook zelf actief aan de slag met generatieve AI.

Aanbevolen: Een eigen laptop en een eigen account op chat.openai.com

1C. Wereldgeschiedenis

Door Wibe Balt en Maarten Bark, NHL-Stenden.

De wereld is steeds groter geworden en werelddelen zijn afhankelijker van elkaar dan ooit.  Vragen over hoe (historische) gemeenschappen met elkaar kunnen worden vergeleken, wat de invloed is geweest van klimaat en uitwisseling, in hoeverre beschavingen in hun ontstaansgeschiedenis van elkaar verschillen of juist overeenkomen, hoe zij elkaar hebben beïnvloed, zijn niet alleen interessant, ze zijn ook relevant.  In de herijkte kennisbasis is wereldgeschiedenis daarom vanaf 2018 een vast onderdeel.

Bij wereldgeschiedenis worden de effecten van onderlinge contacten en uitwisselingen tussen regio’s, culturen en beschavingen (in de geschiedenis) onderzocht. In deze workshop wordt geprobeerd inzichtelijk te maken hoe wij deze methode (vergelijken, bestuderen van uitwisseling) en het denken over de mens in de tijd met onze studenten hebben besproken. Ze dachten acht weken na over de vragen: Wat betekent de wereldhistorische benadering voor mijn ideeën over de geschiedenis van de mens? Zijn mijn ideeën veranderd? Hopelijk kunnen we jullie inspireren tot ideeën voor jullie curriculum.

1D. Werken met de bronnendatabase van de VGN

Door Laurin Thole, Rijksuniversiteit Groningen en CSG Wessel Gansfort.

In een gezonde democratie is van groot belang dat toekomstige burgers geschoold worden in het kritisch omgaan met bronnen. Tijdens de meeste geschiedenislessen is er echter beperkt ruimte om bronnen te interpreteren en een afweging te maken welke bronnen bruikbaar zijn voor een bepaalde onderzoeksvraag. En dit terwijl een groot deel van het werk van een historicus over het kritisch bestuderen van bronnen gaat. Daarnaast is het vinden van geschikte bronnen voor in de les een tijdrovende klus voor elke docent.

In deze workshop ervaren de deelnemers verschillende didactische aanpakken die in de klas ingezet kunnen worden om kritisch brongebruik te bevorderen. Hierbij maken de deelnemers kennis met de recent ontwikkelde bronnendatabase van de VGN.

2A. Multiperspectiviteit in geschiedenis schoolboekteksten

Door Annemiek Houwen, Drachtster Lyceum.

In het huidige geschiedenisonderwijs is aandacht voor meerdere perspectieven, meerdere verhalen belangrijk. Op welke manier kan het geschiedenisonderwijs multiperspectiviteit en inclusiviteit integreren en hoe gaan de recent uitgegeven geschiedenisschoolboeken hiermee om? In deze workshop worden teksten uit die schoolboeken onder de loep genomen. Deze teksten worden vergeleken met elkaar en geanalyseerd op het gebied van multiperspectiviteit en inclusiviteit.

2B. Zelf aan de slag met een didactiek om leerlingen te leren contextualiseren

Door Tim Huijgen, Rijksuniversiteit Groningen.

“Je stemt toch niet op de NSDAP. Ben je gek ofzo”.

Contextualiseren is een lastige vaardigheid voor veel leerlingen, doordat zij vanuit hun eigen waarden, normen en kennis naar het verleden kijken. Voor het succesvol verklaren van historische en actuele gebeurtenissen is het echter noodzakelijk dat leerlingen leren contextualiseren. In het handboek Vreemd Verleden. Leerlingen leren contextualiseren (zomer 2023) wordt een aantal praktische tips hiervoor gegeven.

Met behulp van deze tips gaan wij in deze workshop zelf lesmateriaal ontwerpen. We gebruiken hiervoor de Vreemd Verleden didactiek waarbij leerlingen eerst een cognitief conflict ervaren (hoe kan het dat zoveel mensen stemden op de NSDAP), daarna een historische context creëren en vervolgens, met behulp van de contextkennis, reflecteren op het cognitieve conflict. Deze didactiek kun je toepassen op alle onderwerpen en kan ook worden gebruikt bij het verklaren van actuele gebeurtenissen en discussies, zoals het slavernijverleden.

Voor alle deelnemers aan deze workshop is een gratis exemplaar van het handboek Leren contextualiseren beschikbaar.

Aan het einde van de workshop beschikken deelnemers over:

• inzicht in de vaardigheid contextualiseren
• voorbeeldmateriaal van de Vreemd Verleden didactiek
• zelf ontwikkeld lesmateriaal dat gebruikt kan worden in het eigen onderwijs

Deelnemers aan deze workshop worden verzocht zelf een laptop of tablet mee te nemen.

2C. Toetsing in de bovenbouw

Door Wibe Balt en Maarten Bark, NHL-Stenden.

In deze workshop besteden we, in aanloop naar een nieuw schooljaar waarin we onze examenleerlingen voorbereiden op het Centraal Eindexamen, aandacht aan onze eigen toetsing. Wat doen we? Wat doen we goed? Wat kan vooral beter? In hoeverre (en zoja, waarom dan) moeten onze toetsen lijken op eindexamens?  

We kijken naar, discussiëren over goede (examen)vragen. Welk type vragen komen we tegen? Welke begrippen, signaalwoorden, adjectieven etc. zouden moeten terugkomen in onze vraagstelling? Hoe ontdekken wij, en hoe leren wij onze leerlingen  de gelaagdheid in examenvragen, die leidt tot mooie, afgeronde antwoorden?

We onderzoeken daarnaast de mogelijkheden om van een 'summatief moment' (het schoolexamen), een formatief moment te maken.

2D. Bordspel HC Nederland

Door Stefan van der Weide, Stad & Esch.

Onze democratie is voortdurend in beweging. Elke generatie kent daarbij zijn eigen uitdagingen. Deze ontwikkeling komt goed naar voren in de historische context Nederland 1948-2008 voor de havo. De toegenomen welvaart en de sociaal-culturele veranderingen hebben grote gevolgen gehad voor de politiek, die zich telkens aan de tijd heeft aangepast.

In deze workshop staat het bordspel bij de historische context Nederland centraal, waarin de politieke ontwikkelingen zich goed laten zien. Daarnaast komen ook economische, culturele en sociale veranderingen aan bod. Bespreek het spel na met leerlingen en laat door continuïteit en verandering zien dat de democratie regelmatig onder druk staat, maar zich vaak weet aan te passen.