Burgerparticipatie onmisbaar voor een duurzame energietoekomst

Binnen de Wubbo Ockels School for a Sustainable Planet werken onderzoekers aan innovatieve oplossingen voor de grote duurzaamheidsvraagstukken van onze tijd – van technologische vernieuwing tot circulaire systemen en klimaatadaptatie. Veel van dit onderzoek richt zich op het ontwikkelen van nieuwe methoden, modellen en toepassingen die bijdragen aan een duurzamere wereld. Maar naast de technologische en beleidsmatige kant van duurzaamheid is er ook een andere, minstens zo belangrijke vraag: hoe zorgen we ervoor dat mensen daadwerkelijk betrokken zijn bij die transitie? Wie beslist over de inrichting van onze toekomstige energievoorziening? Hoe worden burgers daarbij betrokken? En wat is ervoor nodig om die betrokkenheid echt betekenisvol te maken?

_{Tekst: Kirsten Otten / Foto’s: Reyer Boxem}

‘Voor dit onderzoek heb ik alle beschikbare tools uit de kast getrokken, uit allerlei vakgebieden: van psychologie tot geografie, van politieke wetenschappen tot culturele studies – dat maakt het onderzoek bijzonder multidisciplinair.’ Adrien Chanteloup vertelt vol vuur over het onderwerp waar hij zich nu al ruim twee jaar intensief mee bezighoudt: burgerparticipatie in de energietransitie en de besluitvorming daaromtrent. ‘Ik geloof sterk in het belang van de democratisering van de energietransitie: alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten in de grootste uitdaging van onze tijd: klimaatverandering.’

Een nieuwe aanpak

‘In het oorspronkelijke onderzoeksvoorstel lag het accent vooral op de stimulering van de ontwikkeling van zogeheten energy communities, duurzame energiecollectieven opgezet door burgers. Heel praktijkgericht dus. De energiediscussie wordt nog steeds vooral gevoerd vanuit economisch en technologisch perspectief. Het betrekken van burgers en de gedragsveranderingen die daarvoor nodig zijn, spelen slechts een bijrol. Samen met mijn supervisors Goda Perlaviciute (Psychologie) en Lea Distelmeijer (Energierecht) heb ik besloten om voor dit onderzoek een stap terug te doen en te kijken naar hoe we de energietransitie democratisch kunnen maken en door burgers te vragen welke rol zij willen spelen in de besluitvorming rondom energie.’

Van deur tot deur in Normandië en Groningen

‘In mijn eerste artikel binnen het onderzoek focus ik op de vraag waarom iemand zou willen deelnemen aan een initiatief voor duurzame energie, actief zou willen meedenken over de algehele energievoorziening van een land of zelfs van Europa.’ Om antwoorden te krijgen op deze vragen legde Chanteloup deur-tot-deur-interviews af in zowel zijn geboorteprovincie Normandië, waar veel grote energieparken worden aangelegd, als in de buitenwijken van Groningen. ‘Met name op het Normandische platteland was veel onvrede te merken over het huidige energiebeleid en duurzame energieprojecten: hun omgeving wordt volgezet met windturbines, en sommige mensen hadden het gevoel dat die stroom alleen maar stroom opleveren voor de steden en dat zij er zelf dus niets aan hebben.’

Vertrouwen in de buren

De band die mensen hebben met hun omgeving speelt een grote, maar complexe rol bij iemands bereidheid om deel te nemen aan een lokaal energieproject, ontdekte Chanteloup: ‘Mensen die hun buren vertrouwen zijn eerder bereid te participeren. Die denken: leuk, hebben we er samen profijt van. Maar onder hen zijn er ook die juist niet participeren, omdat ze denken dat de buren dat veel beter kunnen dan zij. Helemaal aan de andere kant van het spectrum zijn de mensen die hun buren juist niet vertrouwen, maar wél willen participeren om te voorkomen dat de buren te veel macht krijgen. De belangrijkste conclusie die ik uit deze interviews kan trekken, is dat mensen onder bepaalde voorwaarden zeker willen deelnemen aan zoiets complex als energy governance.’

Gebruikmaken van de creatieve ideeën van burgers

De ideeën die de geïnterviewden zelf aandroegen met betrekking tot de energietransitie vormen het onderwerp van de tweede fase in Chanteloups onderzoek. ‘Ik wilde weten wat er in hun ogen anders en beter zou moeten. Dat leverde heel veel creatieve suggesties op en opvallend veel opmerkingen over het reduceren van energieverbruik als tegenhanger van het steeds maar meer en meer energie produceren.’

De kant van de beleidsmakers en blik op de toekomst

Voor de laatste fase van zijn onderzoek heeft Chanteloup nog twee onderzoeksonderwerpen voor ogen. ‘Na de burgers ben ik nu in gesprek met de beleidsmakers: mensen van de ministeries, onderzoekers, denktanks, lobbyisten, maar ook met mensen van een coöperatie. Door deze gesprekken wil ik in kaart brengen hoeveel ruimte er eigenlijk is voor burgers om deel te nemen aan de energy governance.’ En ten slotte wil Chanteloup zich buigen over een nieuw sociaal contract: ‘Hoe willen we met z’n allen de maatschappij organiseren en hoe passen we de technische organisatie van het energiesysteem daarop aan? Burgerlijke betrokkenheid en inspraak zijn daarbij onmisbaar om de verdeling van energie eerlijker te maken en energiearmoede te voorkomen. Maar ook om een eerlijke verspreiding van de lasten van deze energietransitie te hebben. Zodat de rijken niet over de ruggen van de armeren hun kostbare levensstijl kunnen volhouden.’

Dit project wordt gefinancierd door het Ubbo Emmius Fonds en is onderdeel van de Wubbo Ockels School.

Meer informatie

• Adrien Chanteloup