De wrede kant van humor in de politiek

Beer Prakken doet onderzoek naar humor en spel in de politiek en is net terug uit Amerika waar hij een deel van zijn onderzoek heeft gedaan. Wat er nu gebeurt in de Amerikaanse politiek onder leiding van Donald Trump is razend interessant, maar ook in Nederland gebeurt genoeg om hem van input te voorzien.

^{Tekst: Merel Weijer, Corporate Communicatie RUG / Foto’s: Reyer Boxem}

Hoe kwam je op het onderwerp humor en spel in de politiek?

‘Mijn masterscriptie ging over dark play (duister spel) en Donald Trump. Ik dacht te zien, en denk nog steeds te zien, dat spel en humor niet op de juiste manier serieus genomen worden. Het speelt volgens mij namelijk een cruciale rol in waarom mensen iemand als Trump interessant vinden, waarom ze zich voor hem mobiliseren en waarom ze uiteindelijk ook kunnen radicaliseren. Dit wilde ik graag verder onderzoeken. Hoe meer ik er nu over te weten kom, hoe meer het ook lijkt te kloppen.’

Hoe was het om in de VS onderzoek te doen?

‘Het was vooral allemaal heel anders in de VS. Ik ben bij CPAC (Conservative Political Action Conference) geweest en dat was ontzettend groot en massaal. De Amerikaanse cultuur is veel expressiever dan de wat meer nuchtere Nederlandse cultuur. Wat je ziet sinds Trump in de politiek zit, is dat op het gebied van humor en spel veel wordt overgenomen door andere landen. Ook in Nederland zie je dit gebeuren. Thierry Baudet werd er van verdacht dat hij iets met Rusland te maken had, maar zei plotseling dat zijn uitspraken ironisch bedoeld waren. Dit was heel duidelijk overgenomen van Trump. Deze manier van communiceren wordt in de politiek ook vaak gebruikt om iets uit te proberen. Baudet deed een aantal uitspraken over complottheorieën maar toen hij doorkreeg dat dat niet zo succesvol was als in Amerika deed hij ze af als een grap.’

Heeft het gebruik van humor in de politiek een doel?

‘Uit onderzoek is gebleken dat mensen een grap niet minder serieus nemen dan niet-humoristische uitspraken. Dus als je het goed doet kun je bijna niet verliezen. Je kunt je verschuilen achter een grap maar tegelijkertijd kun je mensen ook overtuigen. In de oude retoriek wordt humor al heel lang gebruikt om mensen te overtuigen. Een logisch argument van een tegenstander in een debat kun je door een grapje makkelijk wegwuiven.

Daarnaast wordt humor ook gebruikt als onderdeel van een cultuur binnen een politieke beweging. JD Vance zei tijdens CPAC: “Het is heel belangrijk om grapjes met elkaar te maken, in tegenstelling tot Woke Left die dat niet ok vinden. Grapjes maken en gezellig een biertje met elkaar drinken is de essentie van masculiniteit.” Humor wordt zo een politiek object.’

Hoe wordt humor precies gebruikt?

‘Mensen zijn meer ontvankelijk voor extreme ideeën als het via humor gaat. Extreem-rechts maakt hier graag gebruik van. Een voorbeeld is dat neo-nazi’s op hun website The Daily Stormer zeggen dat je ‘light hearted’ moet zijn. Ze bedoelen hiermee dat mensen niet moeten kunnen begrijpen of er een grap gemaakt wordt of niet, want expliciete racistische haat willen mensen niet horen. Hier wordt humor dus heel duidelijk doelmatig en strategisch gebruikt.

Donald Trump gebruikt het ook op deze manier door bijvoorbeeld een grapje te maken over Gaza of over Groenland, daarna te kijken hoe men reageert en pas dan te besluiten of het iets serieus wordt. Hij gebruikt het maken van grappen puur strategisch.’

Hoe verhouden cynisme en humor zich tot elkaar?

‘Cynisme is een hele goede voedingsbodem voor de tijd waarin we nu leven. Als alles goed gaat hoeven mensen het politieke systeem niet belachelijk te maken. In de interviews die ik hield in de VS zag ik dat veel mensen diep teleurgesteld waren in het politieke systeem. Dit zie je ook in Nederland.

Mensen hechten tegenwoordig veel waarde aan comedians die op een humoristische manier het politieke systeem onderuit te halen en belachelijk maken. Deze comedians worden vervolgens zo populair dat ze gaan denken ‘Waarom doe ik het niet zelf?’ Kijk naar Beppe Grillo in Italië en Zelensky in Oekraïne. In de VS wordt nu zelfs geroepen dat John Stewart (voormalig presentator The Daily Show) mee moet doen aan de presidentsverkiezingen van 2028. Comedians weten blijkbaar het cynisme wat burgers voelen ten aanzien van het politieke systeem heel goed te vertalen. Het is niet het goede antwoord denk ik, maar dit is wel wat er nu gebeurt.’

Hoe moeten we omgaan met humor in de politiek?

‘Er zijn een paar dingen waar we op moeten letten. Ten eerste zijn humor en spel heel belangrijk in het willen begrijpen van de tegenwoordige tijd. Zeker in de context van het extreem-rechtse discours. Mensen zien humor vaak als iets onschuldigs en dat idee moeten we loslaten. Neo-nazi’s gebruiken humor zelfs als strategie en als we dat niet inzien dan kunnen we het ook niet aanpakken.

Humor is in het persoonlijke leven vaak iets positiefs, maar in de politiek kan het op een wrede, strategisch en negatieve manier ingezet worden. De hybride vorm die politiek en humor hebben aangenomen, waarbij comedians het nieuws bepalen, neo-nazis zich comedians noemen en een president zich ook als entertainer manifesteert, is een zeer zorgelijke ontwikkeling. Het wordt steeds minder duidelijk wat als grap en wat serieus bedoeld wordt.

Je zou kunnen zeggen dat er te weinig ruimte voor spel is in de huidige cultuur. Vroeger was er meer plek voor, in rituelen en gezamenlijke feesten, zoals bijvoorbeeld carnaval. Ik zeg niet dat we weer terug moeten in de tijd maar we moeten wel zien dat het langzaam in elkaar overlopen van humor, spel en politiek geen goede ontwikkeling is.’

Meer informatie

• Beer Prakken