Zingeving bij laaggeletterdheid en armoede

Wie voor dag en dauw de straat opgaat, kan hem al eens zijn tegengekomen: de ontbijtfiets van het Leger des Heils in Groningen. Vanaf een uur of zeven fietsen een social worker en een vrijwilliger door de stad om met buitenslapers in contact te komen en hen koffie, thee en broodjes te brengen. Sujin Rosie, promovenda aan de Faculteit Religie, Cultuur en Maatschappij van de Rijksuniversiteit Groningen, fietst met hen mee om te helpen en te observeren: wat gebeurt er eigenlijk in deze ontmoetingen en hoe ziet de interactie tussen de mensen van de straat en die van de ontbijtfiets eruit?

_{Tekst: Sujin Rosie / Foto’s: Henk Veenstra}

Tijdens mijn eerste ochtend treffen we een jongeman die ons al op zit te wachten in een portiek. Hij wil koffie, geen broodjes en is wel in voor een praatje. We stellen hem wat vragen (wil je echt geen brood, weet je andere plekken van buitenslapers?). Tot mijn schrik stelt hij ons ook een vraag: hoe het met ons gaat. Ik val prompt stil. Zal ik zeggen dat het goed gaat? Misschien wel lullig om te zeggen tegen iemand die zit te trillen van de kou. Of zal ik zeggen dat ik op dit vroege tijdstip liever nog in bed had gelegen? Maar dat is ook weer zo wat. Het wordt: “goed, beetje vroeg.” De social worker antwoordt sneller en uitgebreider over de ontbijtfiets-planning (volgende week wel, daarna even niet) en vraagt opnieuw naar andere plekken van buitenslapers. Dan fietsen we weer verder.

In deze ontmoeting was er zeker contact, maar was er ook aansluiting rondom zingeving? Mogelijk dat de koffie een materiële zinbehoefte vervulde en we daar aansluiting vonden. Op talig vlak was het wat behelpen en de gelijkwaardige interesse die de jongeman toonde, bleef onbeantwoord.

Aansluiting rondom zingeving

Dat de aansluiting rondom zingeving lang niet altijd soepel verloopt, weten we al wel langer. Geestelijk verzorgers zijn opgeleid om rondom zingeving en levensbeschouwing te begeleiden, adviseren, ondersteunen en scholing en toerusting te bieden. Ze werken onder meer in de thuissituatie. Daar is geestelijke verzorging sinds 2019 gesubsidieerd voor mensen ouder dan 50 of voor wie te maken heeft met een ongeneeslijke ziekte. De regeling gaat er zomaar van uit dat cliënten en geestelijk verzorgers wel met elkaar in contact komen. In de praktijk valt dat soms tegen.

Zo weten we dat mensen die leven in armoede of te maken hebben met laaggeletterdheid vaak buiten beeld blijven. Dit terwijl toch ruim 2,5 miljoen mensen in Nederland moeite hebben met lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden, en die moeite ook iemands zingeving beïnvloedt. Het is dus wel van belang dat er aandacht is voor zingeving, misschien door een geestelijk verzorger of anders door een professional die al lang(er) met de mensen in contact staat. Zo’n professional kan zich dan - waar nodig - laten bijscholen door geestelijk verzorgers, maar geestelijk verzorgers moeten zelf ook actiever hun aanbod afstemmen op de behoefte van de doelgroep

Op zoek naar aansluiting rondom laaggeletterdheid en armoede

In een eerder onderzoeksproject hebben Hanneke Muthert en ik twee jaar lang samen met ervaringsdeskundigen en praktijkprofessionals gezocht naar wat ervoor nodig is om wel met elkaar in contact te komen rondom zingeving. Via uitwisseling in bijeenkomsten en activiteiten leerden we over goede aansluiting rondom zingeving bij laaggeletterdheid en armoede. Op verschillende plekken hebben we onze bevindingen gedeeld, zie deze webpagina. Zo concludeerden we in onze Lessons Learned dat geestelijk verzorgers naar de doelgroep toe moeten bewegen in plaats van wachten tot mensen naar hen toekomen (Muthert & Rosie, 2024). Ook zouden activiteiten georganiseerd moeten worden mét, in plaats van voor, de doelgroep. Een andere belangrijke bevinding is dat niet iedereen in gesprek wil: niet voor elke zingevingsbehoefte is taal nodig, soms zijn de zingevingsbehoeften heel concreet of materieel.

Vervolg

Er is nu al heel wat bekend over hoe je in contact kan komen met een doelgroep die voorheen buiten beeld bleef en wat daarvoor nodig is. Social workers zijn er meer aan gewend om eropuit te gaan en de mensen te ontmoeten daar waar ze zijn. De ontbijtfiets is daar een goed voorbeeld van. Is daar ook aansluiting op zin?

De komende tien weken fiets ik rond met ontbijt en haak ik aan op dagopvanglocaties om het (gebrek aan) contact en de aansluiting rondom zingeving mee te beleven. Wat zie ik gebeuren in de interactie, wat valt er te horen, ruiken, voelen en, wie weet, te proeven? Die broodjes had ik immers slaperig, maar wel met liefde gesmeerd. Misschien had ik dat moeten antwoorden.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met MindMint

Meer informatie

• Sujin Rosie