The influence of environmental and genetic factors on neurodevelopmental and comorbid somatic conditions
De invloed van omgevings- en genetische factoren op neuro-ontwikkelingsstoornissen en comorbiditeit van somatische aandoeningen
Autismespectrumstoornis (ASS) en aandachtstekort-/hyperactiviteitsstoornis (ADHD) zijn veelvoorkomende neurobiologische ontwikkelingsstoornissen die vaak samengaan met lichamelijke gezondheidsproblemen. Bij volwassenen – met name bij ASS – zijn deze verbanden en de onderliggende mechanismen echter nog onvoldoende begrepen. Dit proefschrift van Yiran Li biedt nieuwe inzichten in deze gezondheidsrisico’s gedurende de gehele levensloop, met gebruik van enkele van de grootste populatiegebaseerde databestanden in Nederland.
Bij adolescenten lieten wij zien dat blootstelling aan fijnstof (luchtvervuiling) samenhangt met ernstigere ASS- en ADHD-symptomen. Dit is een van de eerste langlopende grootschalige studies die de schadelijke effecten van luchtvervuiling op de neurobiologische ontwikkeling in de adolescentie aantoont, met duidelijke implicaties voor de volksgezondheid en milieubeleid.
Bij volwassenen vonden wij dat personen met ernstigere ASS-symptomen vaker kampen met voedselallergieën, prikkelbaredarmsyndroom, pijnklachten en vermoeidheid. Een deel van deze overlap wordt verklaard door gedeelde genetische factoren. Deze bevindingen benadrukken de noodzaak voor zorgprofessionals om deze lichamelijke problemen bij volwassenen met ASS te herkennen en aan te pakken – een tot nu toe onderbelicht terrein.
Met landelijke registerdata van meer dan 8 miljoen personen is bovendien aangetoond dat mensen met ASS vaker en op jongere leeftijd cardiometabole aandoeningen ontwikkelen. Uitbreiding naar 15 miljoen personen over drie generaties liet zien dat neurobiologische en cardiometabole aandoeningen binnen families clusteren, waarbij zowel genetische als omgevingsfactoren een rol spelen.
De studies uit dit proefschrift zijn gepubliceerd in toonaangevende internationale tijdschriften, waaronder Nature Mental Health en Translational Psychiatry. Samen onderstrepen zij de noodzaak van preventie, vroege opsporing en geïntegreerde zorg voor ASS en ADHD gedurende de levensloop.