Kwelders beschermen de kust – maar niet waar dat het meest nodig is

Kwelders zijn ecosystemen met verschillende nuttige functies. Een daarvan is het beschermen van de kust tegen hoog water, wat in laag gelegen landen zoals Nederland extra belangrijk is. Wetenschappers van de RUG en het NIOZ hebben, samen met het waterschap Noorderzijlvest, drie jaar lang gemeten hoe hoog het water tegen de dijk komt tijdens stormen. De resultaten, die zijn gepubliceerd in het Journal of Applied Ecology op 10 mei, kunnen het waterschap helpen om het beschermende effect van kwelders nauwkeurig in te schatten.

Drie jaar lang had ecoloog Beatriz Marin-Diaz tijdens het stormseizoen altijd wel één oog op de weersverwachting gericht. ‘Na een storm moesten we snel naar ons onderzoeksgebied om de impact van de golven vast te stellen’, vertelt zij. Dat onderzoeksgebied lag langs de Waddenkust, waar zich achter de Waddeneilanden ondiep water met getijdeplaten en kwelders bevindt. ‘Onze kennis over de bescherming die de kwelders bieden is vooral afkomstig van modellen. Maar er waren vrij weinig echte meetgegevens over wat er in die gebieden gebeurt.’

(Artikel gaat verder onder de video)

Stormseizoenen

Langs de kustlijn deed Marin-Diaz verschillende metingen. Zij bepaalde bijvoorbeeld de hoogte van de wadplaten, hoe breed de kwelders waren en welke planten er groeiden. Het effect van stormen is bepaald met behulp van dataloggers die de golfhoogte meten, maar ook door na een storm de vloedlijn op dijken te meten. Naast de metingen die ze zelf deed gebruikte Marin-Diaz ook gegevens over de richting en kracht van de wind afkomstig van het KNMI. Verder analyseerde zij twintig jaar oude kaarten waarop de kwelders zijn gemarkeerd om verandering in de grootte te bepalen. Het artikel in het Journal of Applied Ecology is gebaseerd op deze observaties en de metingen uit drie stormseizoenen.

De resultaten laten zien dat kwelders zorgen voor minder hoge golven tegen de dijk. ‘Onze belangrijkste boodschap is dat in vergelijking met kale wadplaten de begroeide kwelders veel effectiever zijn in het dempen van de golfhoogte tegen de dijk’, legt Marin-Diaz uit. ‘Die bevinding geldt bij alle windrichtingen tijdens de storm, en is onafhankelijk van de plek langs de dijk in verhouding tot de Waddeneilanden, de begrazing van de kwelder of de vegetatie die er groeit.’ De grootste invloed vond zij voor de hoogte van de wadplaten en de breedte van de kwelder: die zorgen voor meer bescherming.

Kosten

Verder zag Marin-Diaz dat in gebieden waar de wadplaten niet zo hoog waren er doorgaans geen kwelders waren ontstaan. Haar lange-termijn analyse liet zien dat kwelders aangroeiden in gebieden waar de wadplaten ervoor relatief hoog waren (meer dan een halve meter boven NAP), terwijl kwelders juist kleiner werden waar de wadplaten afkalfden door erosie. ‘De gebieden waar kwelders zich niet ontwikkelen zijn juist de gebieden die de meeste bescherming nodig hebben. Onze conclusie is dat we op sommige plekken nog steeds moeten ingrijpen door dijken te versterken, omdat de natuurlijke bescherming tegen stormen er onvoldoende is.’

Dat is een belangrijke conclusie voor het waterschap. ‘Dit onderzoek voorziet ons van meetgegevens waarmee het mogelijk is de golfhoogte en de waterstand tegen de dijk te schatten, gebaseerd op de aanwezigheid en de karakteristieken van de kwelders die er voor liggen’, is de reactie van Kornelis de Jong en Jan-Willem Nieuwenhuis van Noorderzijlvest, beiden medeauteurs van het artikel. ‘We kunnen nu inschatten wat er aan beschermende maatregelen nodig is op plekken van de dijk met en zonder kwelders. Dat zal de mate van versterking en daarmee de kosten bepalen.’

Versterking

In gebieden waar de kwelders niet van nature voorkomen zouden mensen het ontstaan ervan kunnen stimuleren. Marin-Diaz: ‘Dat kan door sedimentatievelden te bouwen, of door sediment aan te vullen waarmee nieuwe kwelders groeien. Maar het scheppen van nieuwe kwelders kan wel negatieve gevolgen hebben voor bijvoorbeeld vogels die afhankelijk zijn van de wadplaten. Bovendien zal het op sommige locaties onmogelijk zijn kwelders te laten ontstaan. In zijn geval lijkt een versterking van de dijken noodzakelijk.’

Referentie: Marin-Diaz, B., van der Wal, D., Kaptein, L., Martinez-Garcia, P., Lashley, C., de Jong, K., Nieuwenhuis, J.-W., Govers, L.L., Olff, H. and T. Bouma: Using salt marshes for coastal protection: effective but hard to get where needed most. Journal of Applied Ecology, 10 mei 2023