Fragmenten Dode-Zeerollen geven inzicht in wetenschap in Jezus’ tijd

Het Qumrân-Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen richt zich op de studie van de handschriften die sinds 1947 nabij Qumrân (ten noordwesten van de noordelijke punt van de Dode Zee) gevonden zijn. Promovendus Mladen Popović onderzocht twee Qumrân­teksten: een fragmentarisch Hebreeuws manuscript (4Q186), op unieke wijze in ‘code’ geschreven, en kleine fragmenten van een Aramees manuscript (4Q561). Zijn onderzoek maakte deel uit van een project waarin de vraag centraal staat hoe het Jodendom met lichamelijke zaken omging, zoals reinheid, en hoe de omgang met het lichaam het Jodendom bepaalde. De teksten die Popović onderzocht geven nieuw inzicht in de Joodse interesse in astrologie en ook fysiognomiek: de leer over het uiterlijk van het menselijke lichaam en de betekenis daarvan voor iemands innerlijke karakter of lot.

De Hebreeuwse tekst verbond fysiognomiek en astrologie met elkaar: op grond van lichamelijke kenmerken zou het mogelijk zijn astrologische kennis over een persoon te verkrijgen. Met de lijst meende men zodoende aan de hand van iemands uiterlijk de natuur van zijn dierenriemtekengeest in te kunnen schatten. Uit oude magische teksten blijkt dat deze geesten of demonen als zeer gevaarlijk beschouwd werden. De sekte van Qumrân heeft de tekst misschien gebruikt om aspirant-leden buiten de groep te houden en zich zo te beschermen tegen de kwalijke invloed van Belial, diens demonen en de ‘zonen der duisternis’.

De Arameese tekst gaf op grond van lichamelijke beschrijvingen voorspellingen aangaande de toekomst, zoals dat ook bekend is uit de Babylonische fysiognomiek. Behalve met magie werden de Joden in de oudheid in verband gebracht met astrologie. Zo zou Abraham volgens een bepaalde traditie de Egyptenaren en Phoeniciërs onderwezen hebben in de principes van de astrologie. Maar volgens een andere Joodse traditie was astrologie een dwaling en een zonde. Beide Qumrânteksten werpen een nieuw licht op de rol van de astrologische en fysiognomische wetenschappen in de Joodse cultuur en godsdienst.

Mladen Popovi ć (Apeldoorn, 1977) studeerde godgeleerdheid aan de RUG. Hij verrichtte zijn promotieonderzoek bij het Qumrân-Instituut van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG en gedurende het voorjaar van 2004 aan Yale University. Popovi ć is nu als postdoc verbonden aan de Faculteit Godgeleerdheid van de Katholieke Universiteit Leuven. /GG

Datum en tijd

9 november 2006, 14.45 uur

Promovendus

M. Popovi ć

Proefschrift

Reading the human body: Physiognomics and astrology in the Dead Sea Scrolls and hellenistic-early roman period Judaism

Promotor

prof.dr. F. García Martínez