‘Eigen schuld’ in de rechtbank: een te simpele oplossing voor complexe gevallen?

Stel: iemand pleegt een delict vanuit een psychose. Is diegene daar dan verantwoordelijk voor? Binnen de rechtspraak zijn er in dit soort gevallen regels die kunnen leiden tot strafvermindering of zelfs strafuitsluiting. Aan die psychose kon je immers niks doen. 

Wanneer deze psychose komt door drugsgebruik, wordt het al ingewikkelder. Is het ontstaan van de psychose dan niet toch je eigen schuld, en zou je niet verantwoordelijk moeten worden gehouden voor het delict? Maar wat nou als je al van jongs af aan zwaar verslaafd bent en daarom drugs gebruikte. Is het dan nog steeds je eigen keuze dat je in een psychose belandde?

Welkom in de wereld van ‘prior fault’ of ‘culpa in causa’, de juridische termen voor het ‘eigen schuld, dikke bult’-principe. Over dit onderwerp, specifiek in relatie tot verslaving en middelengebruik, verschijnt op 13 november het boek Criminal Law and Prior Fault, Comparative Perspectives on Addiction and Intoxication. 

Multidimensionaal boek

Het boek is samengesteld en deels ook geschreven door universitair docent strafrecht Anna Goldberg aan de Rijksuniversiteit Groningen en haar collega Paloma Manguele van de universiteit van Sussex. Het is een multidimensionaal boek: er werkten zowel juristen als psychologen, filosofen en neurowetenschappers aan mee. 

Goldberg: ‘In veel strafzaken is de toepassing en reikwijdte van ‘culpa in causa’ duidelijk, maar als je naar de grijze gebieden kijkt, heb je meer nodig dan alleen juridische regels om te bepalen waar de verantwoordelijkheid ligt. Dit boek brengt al die disciplines bij elkaar. De meeste hoofdstukken zijn geschreven door twee auteurs met elk een andere achtergrond. Wat dit boek laat zien, is dat het recht dit onderwerp niet in zijn eentje kan oplossen.’

Kritisch op de huidige praktijk

In de huidige Nederlandse rechtspraktijk wordt veel gewicht gehangen aan eigen verantwoordelijkheid. Goldberg: ‘Het eigen schuld, dikke bult principe weegt zwaar: je had het zelf moeten of kunnen weten, je had zelf moeten nadenken. Daar mag je mensen ook op aanspreken, maar in sommige gevallen is dat niet redelijk. Kun je van iemand die verslaafd is, met complexe bijkomende psychische problematiek hetzelfde vragen als van jou of mij? Soms misschien wel, maar dat iedereen dezelfde mate van controle heeft over zijn gedrag, doet geen recht aan de realiteit.’

Het boek is daarmee niet alleen interessant voor wetenschappers, maar voor iedereen die zich in de (rechts)praktijk met dit soort gevallen bezighoudt. Goldberg: ‘We zijn kritisch op hoe er op dit moment met dit soort zaken wordt omgegaan. Er wordt niet altijd voldoende rekening gehouden met alle omstandigheden en redenen die tot middelengebruik en delictgedrag leiden. Die interactie is niet zo rechtlijnig als soms wordt gepresenteerd, en daar kunnen gedragsdeskundigen een grotere rol pakken. Het maakt niet uit tot welk oordeel de rechter uiteindelijk komt, als er maar wel aandacht is voor deze interactie.’

Criminal Law and Prior Fault is met de kortingscode GLR BD8 hier te bestellen:  https://www.bloomsbury.com/9781509981281