De tijdcode van de Dode Zeerollen ontrafeld

Veel Dode Zeerollen zijn ouder dan eerder werd gedacht. En niet alleen dat: ook blijkt dat twee fragmenten van de bijbelse rollen uit de tijd stammen van hun vermoedelijke auteurs. Dit constateert een internationaal team van onderzoekers onder leiding van prof.dr. Mladen Popović van de Rijksuniversiteit Groningen. In hun onderzoek combineren zij radiokoolstofdatering, paleografie en kunstmatige intelligentie in een nauwkeuriger datumvoorspellingsmodel: Enoch.

Sinds hun ontdekking hebben de Dode Zeerollen ons begrip van de Joodse en Christelijke oorsprong veranderd. Maar hoewel de algemene datering van de rollen tussen de derde eeuw voor Christus en de tweede eeuw na Christus ligt, konden individuele manuscripten tot nu toe niet goed gedateerd worden.

De datering van individuele manuscripten is meestal alleen gebaseerd op paleografie - de studie van oude handschriften. Het traditionele paleografische model heeft echter geen solide, empirische basis. Van de meeste Dode Zeerollen is geen kalenderdatum bekend en er zijn geen andere gedateerde manuscripten uit die periode beschikbaar voor een paleografische vergelijking. Tussen de weinige manuscripten met datum in het Aramees/Hebreeuws uit de vijfde-vierde eeuw voor Christus en de late eerste en vroege tweede eeuw na Christus zit een kloof die een nauwkeurige datering van de meer dan duizend rollen en fragmenten uit de Dode Zeerollen-collectie niet mogelijk maakt.

Datumvoorspellingsmodel Enoch

Deze kloof is nu gedicht door onderzoekers in het European Research Council-project The Hands That Wrote the Bible. De onderzoekers, onder leiding van Mladen Popović (RUG), combineren in dit project radiokoolstofdateringen van 24 monsters van de rollen met een paleografische analyse. Op basis van deze informatie trainden de onderzoekers het datumvoorspellingsmodel Enoch. Enoch kan op radiokoolstof gebaseerde dateringen op basis van stijl voorspellen met een onzekerheid van ongeveer 30 jaar.

Kunstmatige intelligentie

Enoch is het eerste volledige op machine-learning gebaseerde model dat gebruik maakt van ruwe beeldinvoer om datumvoorspellingen te doen voor handgeschreven manuscripten. De combinatie van empirisch bewijs (radiokoolstof uit de fysica en op karaktervorm gebaseerde analyses uit de geometrie) brengt een mate van gekwantificeerde objectiviteit in de paleografie die nog nooit eerder in het veld is bereikt.

Ouder dan gedacht

De eerste resultaten van Enochs datavoorspellingen, gepresenteerd in het PLOS One artikel, tonen aan dat veel Dode Zeerollen ouder zijn dan eerder gedacht. Dit verandert ook hoe onderzoekers de ontwikkeling van twee oude Joodse schriftstijlen, die ‘Hasmonees’ en ‘Herodiaans’ worden genoemd, moeten interpreteren. Specifieker gezegd kunnen manuscripten in Hasmonees schrift ouder zijn dan de huidige schatting van ca. 150-50 voor Christus en ontstond het Herodiaanse schrift eerder dan voorheen werd gedacht.

Significante invloed

Deze nieuwe chronologie van de rollen heeft een significante invloed op ons begrip van politieke en intellectuele ontwikkelingen in het oostelijke Middellandse Zeegebied tijdens de hellenistische en vroeg-Romeinse perioden (eind vierde eeuw voor Christus tot tweede eeuw na Christus). Het maakt nieuwe inzichten mogelijk in geletterdheid in het oude Judea in relatie tot historische, politieke en culturele ontwikkelingen zoals verstedelijking, de opkomst van de Hasmonese dynastie en de opkomst en ontwikkeling van religieuze groeperingen zoals de groeperingen achter de Dode Zeerollen en de vroege Christenen.

Bijbelschrijvers

Verder stelt deze studie vast dat 4QDanielc (4Q114) en 4QQoheleta (4Q109) de eerste bekende fragmenten zijn van een bijbels boek uit de tijd van hun vermoedelijke auteurs. De nieuwe koolstofdatering voor 4Q114 en de voorspelling van de Enoch-datum voor 4Q109 plaatsen deze manuscripten in dezelfde tijd als deze anonieme auteurs uit respectievelijk de tweede en derde eeuw voor Christus. Deze resultaten hebben nu dus de mogelijkheid gecreëerd om tastbaar bewijs te bestuderen van de handen die de Bijbel schreven.

Noot voor de pers

Neem voor meer informatie contact op met Mladen Popović, m.popovic rug.nl.

Referentie

• Mladen Popović, Maruf A. Dhali, Lambert Schomaker, Johannes van der Plicht, Kaare Lund Rasmussen, Jacopo La Nasa, Ilaria Degano, Maria Perla Colombini, Eibert Tigchelaar, Dating ancient manuscripts using radiocarbon and AI-based writing style analysis
  

Aanvullende informatie

• Dit onderzoek werd ondersteund door de European Research Council, GA 640497 (Europese Commissie, Horizon 2020). Mladen Popović is de hoofdonderzoeker van het project.
• Materiaalmonsters van de Dode Zeerollen voor radiokoolstofdatering werden vriendelijk verstrekt door de Israel Antiquities Authority (IAA). Digitale afbeeldingen van de Dode Zeerollen en van de Grote Jesaja Rol werden vriendelijk verstrekt door Brill Publishers en de IAA (de Leon Levy Dead Sea Scrolls Digital Library).