De Westerse bril gaat af in de MENA-cursus

Twintig beleidsmedewerkers van het ministerie van Buitenlandse Zaken verdiepten zich onlangs in de veelkoppige realiteit van het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA), samen met de beste wetenschappers en experts uit Nederland en België. Zeer relevant, nu conflicten in de regio elkaar in hoog tempo opvolgen en de impact daarvan wereldwijd voelbaar is.

_{Tekst: Helma Erkelens / Foto's: Henk Veenstra}

De vierdaagse regiocursus dompelt de deelnemers onder in de historische, (geo)politieke, culturele en religieuze complexiteit van een regio waar westerse belangen al decennialang zwaar meewegen. 'Een van de belangrijkste doelen is dat deelnemers een completer beeld krijgen van het krachtenveld en de dilemma’s,' zegt Pieter Nanninga,  universitair hoofddocent Midden-Oostenstudies aan de RUG. Samen met collega Joram Tarusarira, universitair hoofddocent bij Religie, Cultuur & Maatschappij organiseerde hij de cursus. 'We willen laten zien hoe divers deze regio écht is, en hoe belangrijk het is je eigen eurocentrische perspectief ter discussie te stellen.'

Vele werkelijkheden

In het Westen worden MENA-landen vaak op één hoop gegooid. Maar het gebied – van Marokko tot Iran – is een lappendeken van belangen, religies en tradities. Dat komt in alle themasessies naar voren: van internationaal recht, veiligheid/stabiliteit en economie tot en met geopolitiek, migratie en klimaat. En natuurlijk ook in de sessie over religieuze diversiteit van Nanninga zelf.

'In deze enorme regio geven mensen op heel verschillende manieren vorm aan hun religie. Er is een veelheid aan minderheden, zoals joden, christenen, zoroastriërs, jezidi’s. Ook binnen de islam is een enorm palet aan geloofsrichtingen.' De verscheidenheid wordt vaak niet onderkend. 'Wij denken bij sharia aan lijfstraffen, terwijl de islamitische wet niet eenduidig in een boek staat. Er zijn vele interpretaties,” geeft hij als voorbeeld. “Maar willen wij een situatie begrijpen waarin de islam een rol speelt, dan pakken we de Koran erbij. We kijken dan vooral naar de leer, de doctrine. Terwijl het ook gaat over identiteit, gewoonten, rituelen. Je kunt religie niet los zien van de bredere context.'

Grensoverschrijdende vraagstukken

Die inzichten zijn cruciaal voor beleidsmedewerkers van Buitenlandse Zaken. Robert Feller, werkzaam op het Syrië-dossier, is zich sinds de cursus nog bewuster van de complexiteiten. 'Crises houden zich niet aan landsgrenzen. Jihadistische organisaties opereren grensoverschrijdend, en binnen deze groeperingen zijn er verschillen. Bij een conflict weeg je voortdurend af: wat betekent dit voor de regio? Voor Nederland? Het is een puzzel waarin ieder stuk zijn plek moet vinden.'

Feller werd vooral blij van sessies die ontwikkelingen in historisch perspectief zetten. 'Je moet de geschiedenis begrijpen als je het heden wilt begrijpen,' aldus de oud-masterstudent Midden-Oostenstudies.

Migratie en klimaat

De faculteiten Letteren en Religie, Cultuur & Maatschappij stellen sinds 2023 jaarlijks de cursus samen in opdracht van de University of Groningen Business School. Dat gebeurt in samenspraak met Buitenlandse Zaken, dat bijvoorbeeld de thema’s migratie en klimaat inbracht.

'Migratie is een groot thema in de Nederlandse politiek. Tijdens de cursus viel het kabinet erover. In de cursus hebben we gezien dat vluchtelingenopvang in de regio zelf tot instabiliteit leidt,' aldus Nanninga. De klimaatverandering vergroot de migratiedruk. 'Watertekort wordt een steeds groter probleem. Nederland kan daar echt iets betekenen.'

Lijnen trekken, verbanden leggen

De kracht van het programma zit in de combinatie van wetenschappelijke diepgang en praktijkgerichtheid. Nanninga en Tarusarira selecteren hun sprekers niet alleen op inhoudelijke expertise, maar ook op hun vermogen aan te sluiten bij het werkveld van de deelnemers. Zelf zijn de organisatoren bij alle sessies aanwezig. Zij leiden in, verbinden de thema’s en zorgen dat er een rode draad ontstaat.

Reflectie en diepgang

Hun aanpak wordt gewaardeerd. 'Het is ontzettend waardevol om vier dagen zo diepgaand een regio vanuit allerlei verschillende hoeken en thema’s met elkaar te kunnen bespreken,' zegt Feller. 'Mooi is daarbij dat je ook weer zaken leert over landen en thema’s waarmee je minder bekend bent. Kennis en lessen uit andere gebieden kunnen namelijk ook erg waardevol zijn voor je eigen werkgebied.'

Plus dat er tijd is voor reflectie op belangrijke ontwikkelingen, zoals op het Israëlisch-Palestijns conflict. Nanninga: 'We behandelen de geschiedenis, de actuele ontwikkelingen en het internationale recht. Wat zijn de belangen van de verschillende spelers? Hoe moeten we het juridisch duiden? Je hebt kennis en inzicht nodig als je straks aan de onderhandelingstafel zit.'

Verbinding wetenschap en diplomatieke praktijk

Wat Nanninga hoopt dat deelnemers vooral meenemen? 'Dat ze zich blijvend bewust zijn van hun eigen perspectief. Je kunt je westerse bril nooit volledig afzetten, maar je kunt wel leren hem te herkennen.'

Feller vindt dat misschien wel de grootste winst van de cursus. Maar hij ziet meer. 'De verbinding tussen wetenschap en de beleidswereld is ongelofelijk waardevol. We kunnen veel van elkaar leren. De wetenschap helpt ons verder de diepte in te gaan, en wij geven een praktische duiding.'

Nanninga noemt die uitwisseling een inspiratiebron voor onderzoekers. 'Wetenschappers zitten niet in een ivoren toren. Onze kennis moet ook ten goede komen aan de samenleving. En voor ons als onderzoekers is het enorm leerzaam om te horen welke vragen er bij beleidsmakers leven. Kunnen wij bijdragen aan antwoorden?'

De nabrander komt van Feller: 'Stiekem vond ik het erg leuk dat deze cursus door mijn eigen universiteit werd georganiseerd. Groningen vinden veel mensen ver weg. Ik vind dat ze hier een krachtig visitekaartje hebben afgegeven.'

Meer informatie

• Pieter Nanninga

<sub>Het was dit jaar voor de derde keer op rij dat de University of Groningen Business School de cursus in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) organiseerde. Niet in de sfeervolle noordelijke universiteitsstad maar op het aan de RUG verbonden Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) in Den Haag - wel zo praktisch voor de deelnemers.

De MENA-cursus bereidt diplomaten voor op een uitzending naar een MENA-land en is ook bedoeld voor hun collega’s die vanuit Den Haag betrokken zijn bij de regio. De meesten staan nog redelijk aan het begin van hun carrière. 'Je hebt kennis en inzicht nodig als je straks aan de onderhandelingstafel zit.'</sub>