Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Actueel Nieuws Nieuwsberichten

Ventiel voor onze verstopte rechtspraak

21 maart 2023
Laura Peters
Laura Peters

Het Nederlandse juridische systeem lijdt aan een infarct. Rechtszaken stapelen zich op en slepen zich voort. Al bijna twee decennia lang onderzoekt én bepleit Laura Peters de invoering van procesafspraken in Nederland als ‘bypass’. ‘Nederland loopt achter op andere landen, waar ze er al lang mee werken.’

Tekst: Gert Gritter, Corporate Communicatie / Foto’s: Hesterliena Wolthuis

Afspraken tussen OM en verdediging

Procesafspraken zijn een nog vrijwel onbekend fenomeen buiten juridisch Nederland. Het komt erop neer dat er een afspraak wordt gemaakt tussen de officier van justitie en de advocaat van de verdachte over de strafprocedure, waarbij beide partijen water in de wijn doen. Het OM bakent bijvoorbeeld de omvang van de tenlastelegging af, terwijl de verdachte en diens advocaat in ruil daarvoor minder eisen stellen en bijvoorbeeld afzien van het oproepen van getuigen. In het verlengde daarvan wordt ook gesproken over een afdoeningsvoorstel (ook wel bekend als ‘vonnisafspraak’), die de officier van justitie en de advocaat van een bekennende verdachte gezamenlijk voorleggen aan de rechter. Overigens moeten procesafspraken niet worden verward met een schikking; dat is een tussentijdse overeenkomst waarmee een juridisch conflict is opgelost voordat de rechter eraan te pas komt. Ook moeten procesafspraken niet worden verward met ‘getuigendeals’ om ernstige misdrijven door een criminele organisatie te voorkomen of op te lossen.

Opstopping

Peters, universitair docent aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid, ziet met lede ogen aan hoe de file in de afhandeling van zaken de rechtspraak vertraagt en soms zelfs lamlegt. ‘De werkdruk voor rechters neemt toe, evenals de frustratie bij slachtoffers, verdachten, advocaten, Openbaar Ministerie, politie en het publiek. Dat is deels het gevolg van het gebruik van de bestaande mogelijkheden van verdediging en van een tekort aan magistraten, maar evengoed van haantjesgedrag: het OM en de verdediging van de beklaagde vliegen elkaar in de haren om het onderste uit de kan te halen. Hierdoor kunnen zaken een lange looptijd hebben, van soms meer dan vijf jaar.’

‘Het druist in tegen het algemene rechtsgevoel als misdrijven niet worden bestraft en criminelen vrijuit gaan.’
‘Het druist in tegen het algemene rechtsgevoel als misdrijven niet worden bestraft en criminelen vrijuit gaan.’

Zwaard van Damocles

‘Al dat extra werk kost de maatschappij honderden miljoenen euro’s, maar dat is niet eens het belangrijkste. Doordat een proces zo lang duurt, blijven alle betrokkenen in onzekerheid. Totdat de uitspraak van de rechter er is, vinden slachtoffers en hun familie geen rust. Hoe langer het proces duurt, des te meer zij slachtoffer worden. In het Engels zegt men wel: “Justice delayed is justice denied.” Dat geldt even goed voor de verdachten en hun directe omgeving. Ook zij willen weten waar ze aan toe zijn en wat de uitslag voor hun leven zal betekenen, niet alleen wat de straf betreft, maar natuurlijk ook eventuele vrijspraak. Ze blijven leven onder een zwaard van Damocles.’

Prullenbak

‘Het allerergste is dat de overbelasting van de rechterlijke macht er soms toe leidt dat strafzaken voortijdig worden geseponeerd. Het OM staakt dan de vervolging. Het druist in tegen het algemene rechtsgevoel als misdrijven niet worden bestraft en criminelen vrijuit gaan. Daar komt bij dat het natuurlijk ook bijzonder frustrerend is voor medewerkers van politie en het OM, als blijkt dat ze veel energie en tijd voor niets in een zaak hebben gestoken. Hun werk verdwijnt dan in de prullenbak.’

Efficiënter

Peters is bij uitstek deskundig op het gebied van procesafspraken. ‘Lange tijd was ik de enige rechtswetenschapper die zich ermee bezighield. Mijn eindscriptie in 2005 ging erover en ook mijn proefschrift in 2012. In het begin van mijn promotieonderzoek was de procesafspraak in Nederland nog amper bekend. Niemand snapte eigenlijk wat ik aan het doen was. Maar juist omdat weinig anderen het onderwerp bestudeerden, boeide het mij. Ook omdat het kan helpen de rechtspraak efficiënter en rechtvaardiger te maken. Ik schrijf geen boeken voor de plank, maar voor de samenleving.’ Inmiddels zijn er veel meer deskundigen en belangstellenden bijgekomen, onder wie ook rechters, advocaten en medewerkers van het OM.

‘Nederland loopt achter op andere landen.’
‘Nederland loopt achter op andere landen.’

Out of the box

Haar ideeën over procesafspraken zijn mede geïnspireerd door buitenlandse voorbeelden. Als student al raakte Peters geïnteresseerd in rechtsvergelijking: het bestuderen van de verschillen en overeenkomsten in de rechtsstelsels van diverse landen. Het was al haar passie toen zij Nederlands recht in Nijmegen studeerde, maar het werd versterkt door een studiejaar in Rome en een Sommerhochschule in Wenen. Verder werkte ze bij het Max Planck Institut in Freiburg en de universiteit van Bologna. Ze spreekt onder meer vloeiend Italiaans en Duits en op vakantie woont ze weleens rechtszaken in het buitenland bij. ‘Ik vind het heerlijk me onder te dompelen in een andere rechtscultuur. Het heeft mij geleerd out of the box te denken en te kijken met open blik.’

Achterkamertjesjustitie

Peters is de eerste om toe te geven dat er ook nadelen kleven aan procesafspraken. ‘Het is niet ideaal. Het grote voordeel is snelheid, maar we mogen niet vergeten dat het er in het reguliere strafproces heel zorgvuldig aan toe gaat en iedereen de kans krijgt om zijn verhaal te doen. Die elementen moeten we natuurlijk zoveel mogelijk behouden. Het risico van afspraken maken is dat er achterkamertjesjustitie met schimmige dealtjes kan ontstaan. Ook ligt klassenjustitie op de loer, als “witte boorden” er slimmer gebruik van weten te maken dan verdachten uit lagere sociale klassen. Tot slot kunnen beklaagden die niet stevig in de schoenen staan onder druk worden gezet om onvrijwillig akkoord te gaan met afspraken, met kans op gerechtelijke dwalingen. Dat zijn reële risico’s van procesafspraken, die je óók moet durven bespreken en goed in een wet moet regelen.’

Toekomst

Op zich laat de Nederlandse wetgeving procesafspraken al impliciet toe. In september 2022 slaagden officieren van justitie en advocaten er voor het eerst procesafspraken te maken, die werden goedgekeurd door de rechters in de gerechtshoven van Limburg en Rotterdam. Peters: ‘Dat was revolutionair! Ook de Hoge Raad ging akkoord, op voorwaarde dat de wetgever zorgt voor een uniforme regeling, die procesafspraken inkadert en duidelijk de grenzen en mogelijkheden aangeeft. Met officieren van justitie, advocaten, rechters en andere rechtswetenschappers gaat ze aan de slag met een voorstel voor conceptwetgeving, die past bij de beroepsethiek en gericht is op samenwerking, niet op conflict. Ik heb mijn hoop gevestigd op 2026, wanneer het Wetboek van Strafvordering gemoderniseerd wordt en dit er hopelijk deel van uitmaakt. Het gaat er komen!’

Meer informatie

Laura Peters

Laatst gewijzigd:21 maart 2023 07:49
View this page in: English

Meer nieuws

  • 12 januari 2024

    Leon Verstappen gedecoreerd tijdens jubileumcongres

    Leon Verstappen (Meijel, 1965), hoogleraar Notarieel Recht aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen, is vrijdag 12 januari verrast met een Koninklijke Onderscheiding in de categorie Officier in de Orde van Oranje Nassau...

  • 11 december 2023

    Join the 'Language and AI' community

    As a part of the Jantina Tammes School, the 'Language and AI' theme is an interdisciplinary initiative that aims to encourage collaboration among academics, PhD candidates, students, and industry representatives who share a keen interest in the...

  • 05 december 2023

    Botsende mensenrechten: hoever mogen demonstranten gaan?

    Snelwegblokkades, anti-abortusdemonstranten en fakkelzwaaiers bij politici thuis. Het recht om te demonstreren is een groot goed, maar soms schuurt het met andere mensenrechten. Noor Swart onderzoekt voor haar proefschrift het Nederlandse...